وب سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ عاشورا – دزفول عاشورا و امام حسین
نوشته های مرتبط
*تبار و نژاد
پدرش امیرالمؤمنین علی(ع) و مادرش فاطمه بنت حزام بن خالد مشهور به ام البنین است. پدر ام البنین از چهره های شاخص و ممتاز عرب به شجاعت،سخاوت،شرافت و کرامت مشهور بود.عامر بن طفیل، فرزند جده‌ی نخستین امّ البنین،جنگاوری توانا و سوار کاری دلاور بود.ابو الفضل وارث فضایل پدر و سجایای رفتاری و وجودی مادر بود.
*زمان پیوستن به اباعبدالله
زمان پیوستن به اباعبدالله یاور بزرگ،بازوی رشید و حامی بی‌بدیل برادر در همه‌ی لحظه‌ها و صحنه‌ها بود. وی از نخستین دم قیام در مدینه حافظ و نگاهبان و همرا امام بود و در کربلا پرچمدار،غمخوار و فداکار و عماد خیمه ی قیام اباعبدالله محسوب می شد
*نحوه شهادت
روز عاشورا پس از شهادت یاران،بزرگترین پشتوانه ی حرم و باز دارنده ی سپاه دشمن او بود.وقتی همه‌ی یاران شهید شده بودند به محضر امام و برادر خویش شتافت و اذن میدان طلبید.
امام فرمود: أنتَ صاحب لوائی،توعلمدار منی.
عباس با اندوهی در صدا گفت: لقد ضاق صدری من هولاء المنافقین و اریدُ ان آخذ ثاری منهم، دلم از این دو رویان بیدادگر به تنگ آمده است و اندیشه انتقام از آنان دارم.
امام فرمود:برادر جان،به سمت فرات برو و قدری آب بیاور.این سخن در موقعیّتی گفته شد که صدای العطش العطش کودکان بلند بود.
عباس مشک خشکیده را برداشت و به فرات رفت. برخی گفته‌اند همراه با برادرش حسین به میدان رفت و جنگید و هر دو خود را به فرات رساندند و سپس دشمن میان عباس و امام،فاصله افکند.
مشک را از آب پرکرد. کف در آب برد تابنوشد که یاد عطش برادر و اهل حرم افتاد و آب را رها کرد. در بازگشت از شریعه،او را محاصره کردند. ابوالفضل می کوشید آب را به خیمه برساند.محاصره کنندگان که پیش تر شکست خورده بودند و هشتاد نفر از آنان به دست ابوالفضل کشته شده بود(هنگام ورود به علقمه)، دریافتند که او قصد دارد به هر قیمتی مشک را به خیام برساند.حضرت ابوالفضل جنگ کنان، سر عبور از نخلستان داشت. ناگهان یزید بن ورقاء و حکیم بن طفیل از سپاه عمر سعد از کمین‌گاه ضربتی بر دست راست وی فرود آوردند.(برخی ضربه زننده را نوفل ازرق نوشته‌اند.) ابوالفضل العباس مشک را برکتف چپ افکند و بادست چپ نبرد آغاز کرد. او رجز خوان و تازان به سمت خیمه ها می‌راند که حکیم بن طفیل ضربتی بر دست چپ وی فرود آورد و دست چپ جدا شد. عباس مشک را به دندان گرفت که ناگاه تیری بر مشک نشست و رشته ی امید عباس از هم گسست. تیری دیگر بر سینه‌ی او نشست و از اسب فرو افتاد و برادر را صدازد.
عباس در هنگام افتادن، تیر را میان دو زانو گرفت تا بیرون آورد که عمود سنگین نوفل بن ازرق بر فرقش نشست.(برخی حکیم بن طفیل نوشته‌اند.)
امام کنار برادر رسید و گریان و آه کشان گفت: الآن انکسری ظهری وقلّت حیلتی.
*سن
وی در سال ۳۶یا۳۷هجری در مدینه به دنیا آمد و در هنگام شهادت ۳۴ ساله بود.در هشتمین یا هفتمین روز ولادت او،امام مویش را تراشید و به وزن آن طلا و نقره صدقه داد و گوسفندی برایش عقیقه کرد. همسر ابوالفضل، لبابه دختر عبیدالله بن عباس بن عبدالمطلب بود پنج فرزند برای ابوالفضل برشمرده اند:عبیدالله،فضل،حسن،قاسم و یک دختر.
*ویژگی ها و فضایل
ابوالفضل العباس، ابوالفضایل یعنی پدر و دارنده ی همه‌ی فضیلت ها بوده است.در روایت امام صادق، نافذالبصیره و صلب الایمان معرفی شده است. با ایمان،با معرفت،وارث علم علوی،شجاعت حیدری،فقه نبوی،حلم حسنی و رشادت حسینی بود.گفته‌اند او را ابوالفضل نامیده‌اند زیرا فرزندی به نام فضل داشته است.
شاعری درباره ی او گفته است:
اباالفضل یا مَن اسس الفضل والابا ابی الفضل الا ان تکون لَهُ ابا
ای ابوالفضل که مؤسس فضیلت و مناعت هستی،فضل و بزرگواری جز آن که او را پدر باشی،به هیچ چیز دیگر راضی نشد.
برای ابوالفضل العباس فرزندی به نام قاسم نیز گفته‌اند که در کربلا شرکت داشته و شهید شده است (بعید به نظر می‌رسد) جابر بن عبدالله انصاری در زیارت اربعین خطاب به ابوالفضل می گوید: السّلام علیک یا اباالقاسم السلام علیک یا عباس بن علی.
در متن، ویژگی ها و فضایل ابوالفضل مانند:عبادت، سخاوت، صبر،رأفت،جوانمردی و… مطرح شده است. حضرت ابوالفضل نام ها و القاب دیگری نیز دارد؛مانند قهرمان علقمه(بطل علقمی)، کبش الکتیبه (فرمانده لشکر)، صاحب اللّوا (پرچمدار)، عمید(پیشوای لشکر)،سقاء(آب آور)، قمر بنی هاشم(ماه بنی هاشم)، ابو قربه(صاحب مشک)، باب الحوائج(او گره گشای کربلا و بن بست شکن در همه‌ی عرصه‌ها بود و گره گشای حوایج همگان است)، عبد صالح، اطلس(خوش صورت و خوش سیما)، شهید و….
امیرالمؤمنین او را عباس نامید و عباس یعنی ترش رو و در اصطلاح یعنی کسی که در صحنه نبرد چین به پیشانی می افکند(شجاع)
*نام در زیارت‌نامه‌ها و منابع
در وصف ابوالفضل العباس نه تنها کتب و زیارت‌نامه‌های مستقل هست که در لسان ائمه نیز ستوده شده است.امام سجاد (ع) درباره ی وی می فرماید(وإنَّ للعباس عندالله عزّ وجل منزله یغبطهُ بها جمیع الشهداء یوم القیامه:عباس چنان منزلتی در قیامت دارد که همه‌ی شهیدان بر او رشک می برند.)
بدون استثنا همه‌ی مقاتل مربوط به عاشورا،از ابوالفضل العباس،رشادت و شهادت او سخن گفته‌اند. چندین کتاب مستقل نیز در تحلیل،تبیین و توصیف آن بزرگوار نگاشته شده است که از آن جمله‌اند: بطل العلقمی:عبدالواحد المظفر، العباس بن علی:باقر شریف القرشی، العباس:عبدالرّزاق مقرم، مولد العباس بن علی:محمد علی الناصری، پرچمدار کربلا: عباسعلی محمودی، قهرمان علقمه: دکتر احمد بهشتی و…(منابع در پایان کتاب ذکر شده است).
*رجز
چندین رجز به ابوالفضل العباس نسبت داده‌اند:
اقاتل القوم بقلبٍ مُهتدٍ أذُبُّ عَن سبط النّبی احمد
اضربَکُم بالصّارم المهند حتی تحیدوا عن قتال سیدی
إنی انَا العباس ذَوالتَودد نَجلُ علیّ المُرتضی المُؤیَّد
***
لاارهب الموت اذا الموتُ رقاً حتی اُواری میتاً عند اللقا
نفسی لنفس الطّاهر الطّهر وقا إنی صبور شاکر للملتقی
بَل اضرب الهام واَفری المفرقا إنی انا العباس صعبٌ باللقا
***
یانفسُ من بعد الحسین هونی فبعده لا کنتِ أن تکونی
هذاالحسین شارب المنون و تشربین بارد المعین
هیهات ما هذا فَعال دینی و لا فعال صادق الیقین
والله لو قطعتم یمینی انی احامی ابداً عن دینی
و عن امام صادق الیقین سبط النبی الطاهر الامین
نبی صدق جاءنا بالدین مصدقاً بالواحد الامین
***
یا نفس لا تخشی من الکفار و ابشری برحمه الجبار
مع النبی سید الابرار مع جمله السادات والاطهار
قد قطعوا ببغیهم یساری فاصلهم یا ربّ حرّ النار
***
رجز زیر نیز با ضبط های گوناگون آمده است:
اقسمت بالله الاعزّ الاعظم و بالحجون صادقاً و زمزم
و بالحطیم والفنا المحرم لیخضبن الیوم جسمی بدمی
دون الحسین ذی‌الفخار الاقدم امام اهل الفضل والتکرم
*اطلاعات دیگر
در سوگ ابوالفضل سروده های فراوان هست:
- سروده ی اباعبدالله بربالین او و سروده های مادرش امّ البنین پس از شنیدن خبر شهادتش بسیار مشهورند.
- محل دفن سر ابوالفضل را چهار نقطه نوشته‌اند: دمشق(باب الصغیر)، در مدینه(بقیع)، در کوفه و در کربلا(سر را کاروان اسرا با خود آوردند و به بدن ملحق کردند.)
- در کربلا دو تن باب الحوائج نامیده شده‌اند؛ابوالفضل العباس و علی اصغر.
- دو نقطه در کربلا محل قطع دستان ابوالفضل با عنوان کفّ العباس است.
معرفی حضرت ابوالفضل العباس در منابع فارسی موجود در کتابخانه‌ی تخصصی مؤسسه‌‌ی فرهنگی هنری فرهنگ عاشورا- دزفول:
| نام کتاب | مؤلف | صفحات |
| برگزیده‌ی منتهی‌الآمال | حاج شیخ عباس قمی | ۱۵۱ |
| در کربلا چه گذشت | شیخ عباس قمی | ۲۹۵ |
| شهدای صدر اسلام و شهدای کربلا | سید علی‌اکبر قرشی | ۶۲ |
| زندگانی امام حسین(ع) | علی‌اصغر همدانی | ۲۰۹ |
| بیان ساده‌ی عاشورا | مریم‌السادات چاوشی‌زاده | ۵۷ |
| شناختی از امام حسین(ع) | سید عمران هاشمی شهرستانی | ۱۷۰ |
| شاهکار آفرینش | شیخ عباس شیخ‌الرئیس کرمانی | ۱۸۸ |
| حسین بهشت موعود(مقتل) | فریده گل‌محمدی آرمان | ۲۴۹ |
| نی‌نامه‌ی خورشید(نوحه) | محمدقاسم فروغی جهرمی | ۸۷ |
| مصائب رأس الحسین | سید رضا موسی کاظم نایینی | ۲۵۱ |
| الگوهای زندگی در مقتل حسینی | سید حمید فتاحی | ۱۱۵ |
| اشک و عطش(نوحه) | غلامعلی سلیم گندمی | ۴۹ تا … |
| سوگنامه‌ی اباعبدالله(نوحه) | علی‌اصغر ظهیری | ۱۰۶ |
| کربلا یا گلزار حسینی | سید محمدتقی شهرستانی | ۲۶۳، ۲۷۵ |
| آنچه در کربلا گذشت | محمدعلی عالمی | ۲۷۱ |
| ماه در آب | دکتر محمدرضا سنگری | |
| خورشید جوانان | سید محمد حسینی | ۹۶،۱۱۱،۱۱۸،۱۸۶ |
| کبریت احمر | محمدباقر خراسانی بیرجندی | ۱۵۳ |
| یادواره‌ی نخستین شب شعر عاشورا(ش) | ۸۴ | |
| همراه با آل علی(ع) | حشمت‌الله قبیری همدانی | ۶۰ |
| رسالت خون و پیام در نبرد عاشورا | عبدالزهراء کعبی | ۱۰۹ |
| شرحه شرحه آتش(شعر) | حسین اسرافیلی | ۴۶، ۶۷ |
| لهوف | سیدبن طاووس | ۱۵۹ |
| خون خدا | جواد محدثی | ۸۳ |
| امام حسن(ع) از جلوه‌ای دیگر | شمس الله صفرلکی | ۱۵۰ |
| صد نیستان ناله(شعر) | انتخاب محسن حافظی | ۱۳۳ |
| صد آسمان ستاره(شعر) | استاد عباس حدّاد کاشانی | ۳۵۷ |
| عشق حسینی(شعر) | محمدعلی صدری | ۵۱ |
| سقای معرفت | باقر فخار | |
| زندگانی امام حسین(ع) | محمدباقر بهبهانی | ۴۰۸ |
| با کاروان نور | استاد حسین انصاریان | ۹۷ |
| مجموعه شعر دیباچه‌ی سرخ آفتاب | سید عباس صدرالدینی | ۳۳ |
| امام حسین(ع) از قبله‌گاه تا قتلگاه | رضی‌الدین صبا | ۱۵۷ |
| حسین بهشت موعود(مقتل) | فریده گل‌محمدی آرمان | ۲۴۹ |
| شاهد شهیدان(جلد دوم) | علی‌محمد بشارتی | ۲۹۰ |
| سخنان حسین‌بن علی(ع) | محمدصادق نجمی | ۲۹۹ |
| بر امام حسن(ع) و امام حسین(ع) چه گذشت | سید محمدحسن موسوی کاشانی | ۲۰۶ |
| پرسش و پاسخ پیرامون قیام امام حسین(ع) | احمد قاضی زاهدی | ۱۴۲، (۲۴۶ و ۲۵۸ شعر) |
| یک دریا عطش | محمدعلی مجاهدی | ۲۳،۳۴،۴۸،۵۴، ۹۷،۹۸،۹۹،۱۰۰ |
| همایش امام حسین(ع) الگوی عزت و افتخار | سازمان آموزش و پرورش قم | ۹۵ |
| سه مقتل گویا | عبدالرحیم عقیقی بخشایشی | ۲۴۵، ۷۲ |
| ترجمه‌ی مقتل امام حسین(ع) | پژوهشکده باقرالعلوم | ۱۶۲، ۱۱۱ |
| داستان‌هایی از قمر بنی‌هاشم قهرمان کربلا | قاسم میرخلف‌زاده | |
| مقتل مطهر(روضه‌های شهید مطهری) | جعفر صالحان | ۱۳۳،۱۳۴،۱۸۲، ۱۹۴ |
| نغمه‌ی کوثری(روضه‌های مرحوم کوثری) | علیرضا اسدی کرمانی | ۱۰۳، ۱۰۸ |
| حماسه و عرفان | آیهالله عبدالله جوادی آملی | ۲۷۱ |
| پرچمدار نینوا | محمد محمدی اشتهاردی | |
| نغمه‌ی عاشقی(نوحه‌های شهید محراب) | محمد رحمتی شهرضا | ۱۳۱،۱۴۹،۱۵۴،۱۶۵، ۱۶۷،۱۹۱،۲۰۹ |
| صیحفه‌ی غم(نوحه و مرثیه) | احمد سمیع | ۳۵ |
| شرح وصال | سید محسن امین جبل عاملی | ۱۹۵، ۲۰۲ |
| ماه بی‌غروب(زندگی نامه ابوالفضل العباس) | عباسعلی محمودی | |
| نمونه‌های ایثار حضرت ابوالفضل العباس(ع) | سید محمدتقی مدرسی(مترجم: کورش علیانی) | |
| زندگانی پرچمدار کربلا حضرت ابوالفضل(ع) | حسن مظفری معارف | |
| ناسخ‌التواریخ(جلد۲) | محمدتقی سپهر | ۱۹۵،۲۰۹،۲۱۷،۳۴۰ |
| حماسه‌ی حسینی(جلد اول) | استاد مرتضی مطهری | ۶۶،۹۱، ۲۴۲،۲۶۱، ۲۷۷، ۳۶۲، ۳۹۱ |
| زندگانی امام حسین(ع) | سید هاشم رسولی محلاتی | ۳۸۸، ۴۹۳ |
| تاریخ اسلام(واقعه‌ی کربلا) | علی نظری منفرد | ۳۳۴ |
| قطعه‌ای از بهشت | علی نجاتی(سیرجانی) | ۳۶۳، ۴۰۸، ۴۳۹-۴۳۱، ۳۵۰، ۳۶۳-۳۶۲، ۴۴۶، ۴۵۰، ۴۵۴، ۵۱۵ |
| تاریخ زندگانی امام حسین(ع) | عمادالدین حسین اصفهانی | ۶۲۶ |
| ناسخ‌التواریخ | میرزا محمدتقی سپهر | ۳۷۹-۳۷۸، ۳۸۹-۳۸۸، ۴۷۱، ۴۸۲-۴۷۶ |
| فیض‌الدموع | محمدابراهیم نواب تهرانی | ۱۵۶-۱۵۵، ۱۵۸، ۱۶۱ |
| واقعه‌ی کربلا | شیخ عباس قمی | ۱۷۳، ۱۷۷-۱۷۶، ۱۸۷، ۲۶۰-۲۵۸، ۲۶۹، ۳۱۰، ۳۲۸ |
| مجالس عاشورا | عباس حاجیانی دشتی | ۲۴۰-۲۲۷ |
| امام الشهداء و سالار شهیدان | سید محمدحسینی بهارانچی | ۳۶۰-۳۴۴، ۲۷۷ |
| زندگانی امام حسین(ع) | زین‌العابدین رهنما | ۶۴۵-۶۴۲ |
| تاریخ زندگانی امام حسین(ع)(جلد۲) | عمادالدین حسینی اصفهانی | ۹۶-۷۵ |
| وارثان عاشورا | علی صفایی حایری | ۲۱۵-۲۱۴، ۲۲۶-۲۲۵، ۲۸۸-۲۸۳ |
| امام حسین(ع) و ایران | کورت فریشلر | ۱۹۷-۱۹۶، ۴۰۵-۳۷۱ |
| چهره درخشان حسین‌بن علی(ع) | علی ربانی خلخالی | ۴۰۹ |
| پیشوایان صدیقین(امام حسین(ع)) تجلی حقیقت | آیت‌الله سید محمدتقی مدرسی/مترجم: شوشتری زاده | ۸۴، ۱۰۳-۱۰۰ |
| برآستان جانان | رضا اسماعیلی | ۱۴۸، ۲۴۳ |
| مجموعه‌ی نوحه‌های سینه‌زنی مع‌الحسین | عبدالرضا زینبی | ۱۵۹-۱۰۵ |
