کارشناس ارشد الهیات
بهمن ماه ۹۵
چکیده:
هدف از پژوهش حاضر بیان اصول تربیتی است که می باید برای تربیت فرزندان در محیط خانواده به آن توجه شود. در اینجا اهتمام شده است تا به بیان دیدگاههای مختلف در زمینه فرزند و محیط پرورشی او در بین خانواده پرداخته شود.این موضوع از منظر دیدگاههای مختلف ونظرات بزرگان اسلامی درباره تربیت فرزندونیزشیوه های مناسب تربیتی، همچنین از منظرروانشناسانه نیزدرباره نقش فرزند درخانواده پرداخته شده، مطالبی همچون خلاقیت در بازی، تأثیر بازی در پرورش خلاقیت کودکان، اهمیت تغذیه وتأثیر ورزش، ساخت خانواده، زیر منظومه ها، نقش فرزند در خانواده پرداخته شده ودر ادامه این پژوهش ازمنظر قرآن کریم نیز مورد توجه قرار گرفت و به موضوعاتی همچون حفظ خانواده، تربیت خانواده، احترام به فرزند، احترام فرزند به والدین،اشاره شده است، بخصوص دیدگاه قرآن همان دیدگاه مورد توجه اهل البیت (ع) می باشد که زندگی آن بزرگواران برمدار دیدگاه قرآن قرار گرفته است،آموز های والای خدای متعال بر بندگانش که توسط پیامبر اسلام(ص) نازل شد که زندگی ایشان و به تبع فرزندان و خاندانش براین اساس شکل گرفت و زندگی بانوی دوعالم حضرت فاطمه زهرا(س) از آن نشئت گرفته است که دراین جا به بیان برخی از فضایل حضرت فاطمه (س) با توجه به موضوع مورد بحث پرداخته شده است. این پژوهش به روش، روش کتابخانه ای صورت گرفته است و رهیافت پژوهش حاضر با توجه به نظرات مختلف ارائه شده روش تربیتی احسنت را با الگو گیری از زندگی اهل البیت (ع) بخصوص زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) در نقش مادر در تربیت فرزندان بیان می دارد که در پایان نتایج آن بیان خواهد شد.
کلیدواژه: تربیت، فرزند، خانواده، حضرت فاطمه(س)
مقدمه:
این پژوهش با محوریت موضوع «بررسی اصول فرزند پروری درخانواده فاطمی(س) » می باشد. درابتدا درباره واژگانی همچون واژه فرزند، واژه پرور، واژه خانواده مطالبی عنوان شده است. همچنین به بیان دیدگاههای بزرگان دین، دیدگاه روانشناسانه، دیدگاه قرآن ودرارتباط با فضایل حضرت فاطمه(س) اشاره شده است. این کتب شامل: «در آمدی بر نظام خانواده در اسلام»از محمدرضا سالاری فر، «نظام خانواده در اسلام» سخنرانیهای استاد حسین انصاریان، «روانشناسی کودک(حرکت، تلاش، تکاپو) چگونگی رفتار با کودکان» ازحسین نجاتی، «کتاب روانشناسی بالینی کودک» از دکتر شهرام وزیری- دکتر فرح لطفی، «فرهنگ قرآن» ازاکبر هاشمی رفسنجانی(محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن)، «فاطمه الگوی زندگی» از حبیب الله احمدی، «بانوی نمونه اسلام» ازابراهیم امینی. هرچند که دراین زمینه ها کتب بسیاری دیگری از گذشته تاکنون نگاشته شده است ولی آنچه دراین پژوهش حائز اهمیت است توجه به دیدگاهی نو با استفاده از منابع موجود از منظر پژوهشگر مورد دقت واهمیت قرار گرفته است.
واژگان
فرزند : ولد، نسل[۲] زاد و ولد[۳]
پرور : پرویدن : پروردن. پروراندن.پرورانیدن. تیمار کردن- پرورش دادن- تربیت کردن- بارآوردن- بزرگ کردن- ترشیح- تعلیم- تأدیب[۴] پرورش یافته- تربیت یافته،مربی:ج. پروردگان [۵]
خانواده: خاندان، دودمان[۶].خانواده: خاندان،اهل خانه، اهل البیت، دودمان[۷]
دیدگاه بزرگان اسلامی درباره تربیت فرزند
بزرگان ما در ارتباط با خانواده نظرات مختلفی را ایراد داشته اند، استاد مطهری درباره اجتماع خانوادگی موضوعی را مطرح نموده اند که به آن اشاره می شود ایشان دراین باره می فرمایند:«آنچه بنیان خانوادگی را استوار می سازد بیش از تساوی است: آنچه دنیای غرب در حال حاضر خود را فریفته آن نشان می دهد«تساوی»است، غافل از آنکه مسأله تساوی را در چهارده قرن پیش اسلام حل کرده است.در مسائل خانوادگی که نظام خاصی دارد چیزی بالاتر از«تساوی» وجود دارد. طبیعت در اجتماع مدنی فقط قانون تساوی را وضع کرده وگذشته، ولی در اجتماع خانوادگی جز تساوی قوانین دیگری نیز وضع کرده است. تساوی به تنهایی کافی نیست که روابط خانوادگی را تنظیم کند، سایر قوانین طبیعت را در اجتماع خانوادگی باید شناخت».[۸]
شیو های مناسب تربیتی در خانواده
روشن است که محیط خانواده و والدین می توانند بهترین معلم و مربی برای فرزندان خود باشند. روابط والدین با فرزندان از لحاظ کمی و کیفی، منحصر به فرد است، به گونه ای که کودک با هیچ فرد و نهادی به اندازه والدین ارتباط ندارد و روابط عاطفی با والدین هیچ جایگزین مناسبی ندارد. اگر والدین شیوه های تربیتی مناسب را بیاموزند و حتی المقدور در میدان عمل به کار گیرند بیش از هر معلم و مربیِ دیگر موفق خواهند بود. به هرحال، شیوه هایی که می توانند در تربیت کودک مؤثر باشند عبارت اند از:۱-آموزش-۲- ارائه الگو-
تشویق و تنبیه[۹].
جایگاه وارزش فرزند: اولاد چه دختر و چه پسر از بزرگترین و با منفعت ترین نعمت هائی است که حضرت حق به بندگان مؤمنش عنایت می کند.
ابراهیم علیه السلام، فرزند نداشت، ازاین بابت اندوهگین بود، خداوند مهربان به عبد شایسته اش درایام کهولت اسماعیل واسحاق را مرحمت کرد.
اسحاق ریشه انبیاء الهی تا زمان مسیح، واسماعیل ریشه خاتم انبیاء وامامان معصوم وهزاران حکیم وعارف وفقیه است.
فرزند نعمت فوق العاده ای است، منبع خیر است، منبع کرامت وسود دنیا و آخرت برای انسان است، البته انسانی که مؤمن به حق است، وبه خاطر ایمانش فرزندان خود را مؤمن و صالح وشایسته تربیت می کند.
ابراهیم به خاطرفرزند دار شدن به حمد کامل حق برخاست، که فرزند دارشدن به راستی اقتضای حمد می کند، حمدی که با زبان وقلب واعضاء وجوارح تحقق پیدا کند.[۱۰]
دیدگاه روانشناسانه از نقش فرزند درخانواده:
از دیدگاه روانشناسی موارد مختلفی می توان بر رشد وتربیت کودک مؤثر باشند که در زیر به آنها اشاره خواهد شد.
خلاقیت در بازی
در هنگام بازی خلاقیت کودک افزایش می یابد.«خلاقیت، یعنی امکان بهره برداری نامتعارف از ابزار، بدون تأثیر پذیری از عقاید دیگران».نکات اصلی را به کودک خود بیاموزید وموقعیتی را برای او فراهم نماییدتا کودک از ایده هایش استفاده کند. زیرا خلاقیت، عامل کسب تجربه بیشتر است و تجربه عامل پیشرفت در زندگی آینده کودکان می باشد. تجربیاتی مانند: سفر، گذراندن وقت در مزرعه، رفتن به تعطیلات، کتاب خواندن، بازدید از نقاط دیدنی واشخاص مهم در زندگی کودک نقش بسزای را دارد زیرا تجربه سبب می شود تا کودک شناخت بیشتری را نسبت به واقعیات بدست آورد وپیرامون هرموضوع، واکنش مناسبی رااز خود نشان دهد.
تأثیر بازی در پرورش خلاقیت کودکان
خلاقیت زیباترین وشگفت انگیزترین خصیصه انسان است. غنا و پویایی وبقای هر فرهنگ و تمدنی به خلاقیت مردمان آن بستگی دارد واین واقعیت را تاریخ بارها به اثبات رسانده است.
از سویی دیگر همان طور که می دانیم دوران کودکی از نقشی حساس و تعیین کننده ای برخوردار است. توجه به این دوران تا آنجا است که دوران کودکی، به ویژه سنین آغاز آن، از سوی روان شناسان و صاحب نظران تعلیم و تربیت، به عنوان مهمترین مرحله تکوین شخصیت انسان شناخته شده است.
روان شناسان براین باورند که، وجود تعارضات، اختلالات ونابسامانی های روانی این سنین، در سراسر زندگی انسان تأثیر می گذارد.
پژوهش های روان شناسی و تعلیم وتربیت ، بیانگر آن است که، آغاز خلاقیت کودکان در سنین آمادگی و پیش از دبستان است. دراین سنین ارتباط تازه ای میان تفکر و عمل کودکان پدیدارمی گردد و کودک برای شناخت عجایب و شگفتی های محیط پیرامونش تلاش بسیاری را می نماید. این فراگیری و شناخت بیشتر از طریق تجربه عملی صورت می پذیرد. این تجربه عملی- یا بازی- یکی از اعمال روزمره زندگی هر کودک است و کوششی است که به تمام وجود او بستگی دارد.
بدون تردید می توان گفت که بازی بهترین شکل فعالیت طبیعی هرکودک محسوب می گردد.[۱۱]
اهمیت تغذیه وتأثیر ورزش
شکوفایی استعداد ورشد وپیشرفت آدمی آنگونه که وراثت معین کرده است، بدون تغذیه اصولی وکافی، امکان پذیر نیست. غذا در دوره پیش از تولد و پس از آن، برای رشد و فعالیت کودک از اهمیت بالایی برخورداربوده و هیچگونه شکی وجود ندارد.که در بهداشت وسلامت تن و روان تأثیر ریشه ای دارد.
تغذیه مناسب، باعث می شود که انرژی لازم برای بدن تامین شود و سلول های از بین رفته ترمیم شوند و افزایش مقاومت بدن در مقابل بیماری را موجب شده ودر عملکرد طبیعی غدد تأثیر دارد.کم غذایی وسوء تغذیه، موجب بروز اختلالاتی در رشد شده ومقاومت بدن به صورت چشم گیری در مقابل بیماری های گوناگون کاهش می یابد. کمبود مواد پروتئنی، نه تنها رشد طبیعی کودک را دچار اشکال می کند بلکه اختلال های متعددی در وی به وجود می آورد.کمبود مواد پروتئنی ممکن است سبب ورم عضلانی، ورم پوستی، کندی رشد استخوان و ماهیچه ها، اختلال های گوارشی، بی حسی و بهت زدگی و کم خونی شود. همین طور کم غذایی و بد غذایی در دگرگونیهای رفتار تأثیر دارد ودر شرایط کم غذایی شدید، بدن کودک دستخوش دگرگونی های رفتاری شده و تزلزل کار دستگاههای بدنی را موجب می شود. بررسی های روانشناسان نشان می دهد که اگر کودکان در دوران رشد مخصوصاً در دوران کودکی برای مدت طولانی به بدنشان موادغذایی کافی نرسد، دچار پیامدهای جبران ناپذیری می شوند که بعدها جبران آنها بسیار دشوار وسخت است.[۱۲]
ساخت خانواده
ساخت خانواده مجموعه نامرعی از انتظارهای عملکردی است که شیوه های مراوده یا میان کنشهای اعضای خانواده را سازمان می دهد، این شیوه ها به نوبه خود الگوهایی به وجود می آورند حاکی از آنکه چطور، چه وقت و با چه کسی رابطه برقرار شود،ودر نتیجه رفتاراعضای خانواده را منظم می کنند. از آنجایی که ساخت خانواده باید خود را با تغییر شرایط تطبیق دهد در راستای پاسخگویی به تغییرات درونی و بیرونی باید به گونه ای خود را دگرگون کند که ضمن جوابگویی به شرایط تازه، تعادل خود را نیز از دست ندهد.
زیر منظومه ها
به انجام رساندن تکالیف یا نقشهایی که برای کامکاری سیستم مهم است، زیرمنظومه هایی را ایجاد می کند که خانواده وظایف خود را از طریق آنها متمایز و اجرا می کند. در نظام خانواده هر فرد به زیر منظومه های متفاوتی تعلق دارد که هریک سطح قدرت متفاوتی داشته ومهارتهای متمایزی را به وجود می آورند. هرچند زیرمنظومه ها در تبادل پویا با یکدیگرند اما در عین حال«مرز» هایی دارند که آنها را از یکدیگر متمایز می سازند.زیرمنظومه ها انواع مختلفی دارند که عبارتند از:
زیر مجموعه زن و شوهری: این زیرمنظومه ازدو بزرگسال با جنسیتهای متفاوت تشکیل می شود که با هدف تشکیل خانواده به هم ملحق شده اند.تکالیف یا نقشهای این زیر منظومه برای عملکرد خانواده حیاتی است.مهارتهای اصلی لازم برای به ثمر رسیدن تکالیف این زیر منظومه در شرایط بهینه باید به گونه ای باشد که طی آن، ضمن حمایت وفعال سازی وجوه خلاق و نهفته یکدیگر، امکان کنار آمدن بدون احساس تسلیم فراهم گردد.زیرمنظومه زن و شوهری به خصوص زمانی که خانواده فرزندانی همم دارد باید مرزی ایجاد کند که آن را ازمداخله انتظارها و نیازهایسایر سیستم ها حفظ نماید.دراین راستا ایجاد مرزی سخت وخشک ویا سست و شکننده، مشکلاتی را برای این زیرمنظومه فراهم خواهد ساخت وخانواده را تحت فشار قرارداده یا امکان مداخله سایر زیرگروهها(فرزندان، خویشاوندان)را در عملکرد این زیر منظومه پدید خواهد آورد.
زیر منظومه والدین: بعد از تولد اولین فرزند، زن و شوهر باید بدون رهاکردن حمایت متقابل، امکان اجتماعی کردن کودک رادرزیر منظومه والدینی فراهم سازند. مرز زیرمنظومه والدین باید به گونه ای ترسیم شود که به کودک امکان دسترسی به پدر و مادر را به طور توام فراهم سازد، ودرعین حال، اورا از نقشهای ویژه مربوط به والدین جدا نگهداشته واز ورود به مسایل زیرمنظومه زن وشوهری بازدارد.هرچندبنظر می رسدچنین زیرمنظومه ای بنا به خواسته های تکامل یابنده کودک باید تغییر پذیر باشد بااین حال، علی رغم تغییر روند ادای وظایف والدین در طول زندگی کودک، ادای وظایف والدینی مستلزم ظرافت، مراقبت، راهنمایی، کنترل و استفاده از اقتدار است.والدین نمی توانند نقش اجرایی خود را ایفا کنند، مگر اینکه قدرت آن را داشته باشند.البته این امر به معنای اعمال کنترل بازدارنده نیست و تنها زیر منظومه های ضعیف هستند که به دلیل عدم تأثیر کنترل خود به بازدارندگی می پردازند.
زیر منظومه فرزندان: زیر منظومه فرزندان اولین جایی است که در آن رابطه با همسالان آزمایش می شود.دراین زیر منظومه کودک می آموزد، چگونه مذاکره همکاری ورقابت کند، دوست بیابد، کنار بیاید و مهارتهای خود را را بنمایاند. در خانواده های بزرگ زیرمنظومه فرزندان انشعابهای دیگری هم به وجود می آورندکه شامل بچه های کوچک و بچه های بزرگ است.[۱۳]
اهتمام به تربیت فاطمه(س)
وقتی پدر، پیامبر گرامی اسلام باشد که از نظر معارف و علوم و آشنایی به اصول تربیتی، پیشوا، معلّم ومربّی همه انسانهاست. واز نظر عمل و رفتار الگو و اسوه جهانیان می باشد، ووقتی مادر بانویی نمونه، مؤمنه و ایثارگر باشد، دختر لایقی و شایسته ای که در دامن چنین والدینی پرورش می یابد، شخصی والا، متعالی و برخوردار از کمالات انسانی و فضایل اخلاقی خواهد بود؛ به خصوص اینکه پدر، این دختر را فردی عادی نمی بیند، زیرا آثار کمال و شایستگی از همان ابتدا در وجود زهرا(س) آشکار بود، لذا حضرت به تربیت زهرا اهتمام زیادی می ورزدو همواره ملازم و مراقب او می باشد. وهر روز که می گذرد درهای جدیدی از معارف و کمالات معنوی به روی زهرا گشوده می شود. و جضرت از هر فرصتی برای آشنایی و اُنس فاطمه(س) با عالم غیب و معارف اسلامی و قرآنی استفاده می کند. چنانچه وقتی فاطمه به خدمت پدر رسید و از او اذن طلبید تا برای کارهای خانه خدمتکاری انتخاب کند، حضرت بجای برآوردن این خواسته فضیلتی از فضایل را نصیب فاطمه(س) نموده و تسبیحات معروف به تسبیحات زهرا را به او تعلیم داد، که بهترین هدیه از طرف پدر برای دختری چون فاطمه بود.[۱۴]
برخی از فضایل فاطمه (س)[۱۵]
حقیقت عبادت فاطمه(س)[۱۶]
کیفیت عبادت زهرا(س) یک عبادت خشک و بی روح نبود، بلکه زهرا چون عالمه و محدثّه بودند، عبادت او توأم با خشوع و خشیت و خلوص بود، که این گونه عبادت، سازنده و باعث تکامل روح است.
تجلّی اخلاص و ایثار فاطمه(س)[۱۷]
بدون هیچ چشم داشتی تنها برای رضای دوست دست دیگران را می گیرند و بخاطر رضای او دیگران را برخود مقدم می دارند:« حشر آیه ۹). رسول الله (ص) در حق او فرمود:«سراسر وجود فاطمه ایمان قلب او مملوّ از یقین است»
تمثّل ملائکه بر فاطمه(س)[۱۸]
فاطمه (سلام الله علیها) از جمله انسانهای کامل است که با داشتن مقام ولایت همواره با عالم غیب در ارتباط بود و ملائکه براو نزل می شدند و باو سخن می گفتند، وفاطمه را از علوم و معارف و روزیهای غیبی بهره مند می کردند و به همین جهت فاطمه را محدثه نامیدند.
فاطمه (س) کوثر محمّد(ص)[۱۹]
کوثر چیست؟
کوثر به معنای خیر کثیر و بهره مند بودن از معارف و برکات الهی، در مقابل تکاثر است، که به معنای افزون طلبی و حبّ دنیاست که انسان را از یاد خدا و روز قیامت باز می دارد. (تکاثر،۱)
خداوند سبحان خطاب به رسول الله(ص) می فرماید:« ما به تو کوثر عطا کردیم(کوثر،۱).
فاطمه (س)مصداق کوثر[۲۰]
مصداق دیگر کوثر محمّد (ص) فاطمه زهرا (س) است؛ از این جهت که تداوم نسل و ذریه با برکت حضرت از طریق ایشان است، وذریه فاطمه(س) یازده امام معصوم (سلام الله علیهم) پدید آمده که آثار و برکات آنان شرق و غرب عالم را فراگرفته، که اینان عماد دین هستند و تداوم و بقای دین اسلام به برکت وجود آنان است و اینان سرچشمه جوشان امامت هستند که با فضایل الهی خود، تشنه کامان امامت و شریعت را همواره سیراب می کنند.هرجا فضیلتی است از برکت اهل بیت و وحی الهی است.
شفاعت فاطمه(س)[۲۱]
مقام شفاعت برای انبیا و اولیا الهی یعنی ائمه و اهل بیت (علیهم السلام) و نیز شهدای اسلام و ملائکه و علما محرز و ثابت است.
فاطمه(س) از زمره اهل بیت واز اولیاء الهی و حتی برتر از انبیا می باشد. به همین دلیل اثبات مقام شفاعت برای فاطمه (س) نیازی به برهان جداگانه ندارد.
قرآن سند عصمت فاطمه(س)[۲۲]
قرآن مجید در بین زنان فاطمه(س) را معصوم می داند، فاطمه(س) شخصی است که در طول عمرش هیچگونه گناه و آلودگی نداشت، والگو و اسوه انسانها بخصوص زنان درهمه اعصار می باشد. خداوند سبحان با آیه مبارکه تطهیر درمقام ومنزلت اهل بیت سند قطعی از فضلیت وعظمت وعصمت اهل بیت به دست بشر داده است: (سوره احزاب، ۳۳).
همسرداری فاطمه [۲۳]
علی (ع) وارد خانه می شود، رخسار فاطمه را زرد و دگرگون مشاهده می کند از فاطمه (س) سراغ طعام می گیرد فاطمه (س): سه روز است که در خانه طعام نیست!علی(ع):چرا مراخبر نکردی! فاطمه (س): رسول ا… (ص) مرانهی نموده که از تو چیزی طلب کنم و فرموده اگر علی چیزی به همراه خود آورد که آورد اگر نیاورد تو مطالبه نکن.
واین در حالی بود که طبق روایت دیگر، کودکان زهرا(سلام الله علیهم) از گرسنگی لرزان بودند.
آری مادری مهربان چون فاطمه با فرزندان خویش که گُلهای محمّدی هستند، این چنین در عُسرت و تنگدستی زندگی می کنند و دم بر نمی آورند. این است ایثار فاطمه(س) واین است همسرداری فاطمه(س).[۲۴]
بچه داری
یکی از وظایف سنگین و مهم حضرت زهرا موضوع بچه داری و تربیت اولاد بود. فاطمه پنج فرزند پیدا کرد: حسن، حسین، زینب، ام کلثوم ومحسن. پنجمین فرزند آن حضرت که محسن نام داشت سِقط شد. دوپسر ودو دختر از آن حضرت باقی ماند. فرزندان آن حضرت از اشخاص عادی نبودند، بلکه چنین مقدر شده بود که نسل پیغمبر اکرم از فاطمه(علیها السلام) بوجود آید.[۲۵]
زهرا(علیهالسلام) از آن زنان کوتاه فکر و بی اطلاعی نبود که محیط خانه را کوچک شمارد و میل بلند پروازی کند. زهرا علیها السلام محیط خانه را بسیار بزرگ و حساس می دانست. آن را کارخانه بزرگ انسان سازی ودانشگاه مهم تمرینات نظامی ودرس فداکاری می شمرد. می دانست که تربیت شدگان این مدرسه،هردرسی را که دراینجا بیاموزند، در میدان بزرگ اجتماع به مرحله ظهور وبروز درخواهند آورد. وآنچه را در اینجا تمرین کنند در آینده عمل خواهند کرد، حضرت زهرا از زن بودن احساس حقارت وکوچکی نمی کرد و مقام زن را بسی عالی و شامخ می دانست واین لیاقت را در خویش می دید که دستگاه آفرینش چنین مسؤولیت سنگین و مهمی را بردوشش نهاده و چنین پایگاه مهمی را بدو تفویض نموده است.[۲۶]
کلاس عالی تربیت [۲۷]
یک کلاس عالی و نمونه تربیت اسلامی کودک در خانه زهرا علیها السلام تأسیس شد. کلاس مذکور با همکاری شخص دوم اسلام و بانوی اول اسلام یعنی علی بن ابی طالب و فاطمه زهرا اداره می شد و شخص اول اسلام یعنی پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) رسما برآن نظارت داشت. اصول تربیتی و برنامه آن مستقیما از جانب پروردگار جهان نازل می گشت. بهترین برنامه های تربیتی اجرا شد و برجسته ترین افراد را تربیت نمود.
اصول تربیتی در خانواده فاطمه(س)
درس اول: محبت – درس دوم: پرورش شخصیت-درس سوم: ایمان و تقوی-درس چهارم: مراعات نظم و حقوق دیگران- درس پنجم: ورزش و بازی.[۲۸]
درس اول محبت:[۲۹]
درس مذکور در خانه زهرا(ع) به طور کامل اجرا می شد و پیغمبر اکرم عملا آنرا به فاطمه یاد میداد.[۳۰]
درس دوم: پرورش شخصیت [۳۱]
آری پیغمبر اکرم (ص) در پرورش شخصیت اولاد زهرا کوشش می کرد و زهرا و علی(ع) نیز از همین برنامه متابعت میکردند.[۳۲]
درس سوم:ایمان و تقوی [۳۳]
پیغمبر اکرم (ص) تلقینات دینی را از همان اوائل کودکی و شیرخوارگی در خانه زهرا به مرحله اجرا درآورد. هنگامیکه امام حسن(ع) به دنیا آمد و اورا خدمت رسول اکرم بردند وی را بوسید ودر گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفت ودرباره امام حسین(علیه السلام) نیز همین عمل را انجام داد.[۳۴] درس چهارم: مراعات نظم و حقوق دیگران [۳۵]
اگر کودک دید در خانه خودشان کاملا حقوق افراد مراعات می شود، می فهمد که در اجتماع هم باید حقوق افراد را محترم شمرد. اما اگر در خانه هرج و مرج بود و حقوق افراد مراعات نشد، خوی سرکشی و تجاوزدر کودک تقویت می شود. اگر کودک درمغازه نانوایی، یا در موقع سوارشدن به اتوبوس، یا در هنگام رفتن به کلاس و بیرون آمدن از مدرسه، نوبت دیگران را رعایت نکرد و حق سایرین را تضییع نمود و پدر و مادر و یا مربیان دیگر اورا دراین عمل تشویق کردند، به آن کودک معصوم خیانت نموده اند. زیرا از آغاز کودکی می پندارد که زورگویی و تعدی بر دیگران و تقدم بی جهت، یک نوع زرنگی و هنر است. چنین فردی وقتی وارد اجتماع شد یا در رأس کاری قرار گرفت تمام مقصدش کوبیدن و پایمال کردن حقوق دیگران خواهد بود و بغیر از نفع شخصی خودش هیچ هدف و منظوری نخواهد داشت.[۳۶]
این درس تربیتی به طور کامل در خانه حضرت زهرا اجرا می شد. به قدری دراین باره دقت می شد که حقوق و نظم را در کوچک ترین موارد مراعات می کردند.[۳۷]
درس پنجم: ورزش و بازی [۳۸]
پدر و مادر نه تنها باید کودک را در بازی کردن آزاد بگذارند بلکه خودشان نیز باید در مواقع بیکاری با آنان بازی کنند. زیرا بازی کردن با پدر و مادر برای اطفال بسی لذت بخش است و آنرا از علائم محبت می شمارند.[۳۹]
رسول خدا(ص) با حسن و حسین بازی می کرد. « ابوهریره» می گوید: دیدم که رسول خدا دست حسن و حسین (ع) را گرفته بود و پاهایشان روی پای آنحضرت قرار داشت و به آنان می فرمود: نور دیدگان فاطمه! بالا بیایید. پس حسن و حسین بالا می آمدند تا پاهایشان به سینه رسول خدا میرسید. پس لبش را بر لبهای آنان گذاشته می بوسید و می فرمود: خدایا حسن و حسین را دوست دارم.(بانوی نمونه اسلام)[۴۰]
نتایج
درپژوهش موجود که از دیدگاههای مختلف به موضوع پرداخته شده است. می توان دریافت که تربیت مناسب و درست فرزند نقش بسزایی در آینده کودک ایفا خواهد کرد نقش خانواده و اطرافیان بخصوص پدر و مادر در سلامت خانواده مؤثر است. دراین میان می توان به زندگی و نقش محوری حضرت فاطمه زهرا(س) درخانواده خود به عنوان یکی از بهترین نمونه ها و الگوهای یک خانواده سالم اشاره کرد که دراین پژوهش مورد توجه قرار گرفت. همچنین از نتایج حاصله این پژوهش می توان بوضوح ردپایی ازتمامی کتب نوشته شده اخلاقی و تربیتی که درجهان موجود می باشد را به خوبی در زندگی حضرت فاطمه که درود خدابراو باد جستجو نمود. آری چرا که زندگی ایشان با توجه به آموزه های دینی و در مجاورت خانواده پدری بخصوص شخص پیامبر(صلی ا… علیه آله) تربیت وشکل گرفته بود و براین اساس ایشان زندگی خود را براساس آموزه های دینی پدر و دستورات دین قرار دادند تا توانستند فرزندانی نمونه را تربیت وماندگارنمایند.
منابع
۱-انصاریان، حسین، نظام خانواده در اسلام- سخنرانیهای استاد حسین انصاریان، چاپ نوزدهم، ۱۳۸۰، انتشارات امّ ابیها،قم.
۲ – احمدی،حبیب الله، فاطمه الگوی زندگی- ۱۳۸۳- قم- انتشارات فاطیما- چاپ دوازدهم.
۳ – امینی، ابراهیم، بانوی نمونه اسلام ،۱۳۸۶- قم- انتشارات شفق- چاپ بیست و سوم- چاپ قدس.
۴ – لیلی انگجی- عزیزه عسگری- چاپ اول ۱۳۸۵- نشر تهران، طراحان ایماژ ۱۳۸۵.
۵ – فرهنگ قرآن – جلد ۱۲- پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن –کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن کریم – نویسنده: اکبر هاشمی رفسنجانی(محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن).
۶- لغت نامه دهخدا،(علی اکبر)، جلد دهم، ناشر مؤسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران، چاپ اول از دوره جدید، بهار ۱۳۷۳، با همکاری انتشارات روزنه.
۷- لغت نامه دهخدا،(علی اکبر)جلد چهارم، ناشر مؤسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران، چاپ اول از دوره جدید، بهار ۱۳۷۳، با همکاری انتشارات روزنه).
۸ -مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران ، انتشارات صدرا، چاپ: سی و هشتم دی ۱۳۸۳.
۹- سالاری، محمدرضا، در آمدی بر نظام خانواده در اسلام- ویراست دوم. قم، مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران ، مرکز نشر هاجر
۱۰- معین، محمد، فرهنگ فارسی معین(یک جلدی) همراه با تلفظ ونشانه های ، تهران، نوبت چاپ اول، ۱۳۸۷، انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آزاد، تهران).
۱۱- نجاتی، حسین،روانشناسی کودک(حرکت، تلاش، تکاپو) چگونگی رفتار با کودکان- نویسنده: حسین نجاتی- ناشر انتشارات بیکران- تهران- زمستان- ۱۳۸۶(روان شناسی بالینی هیپنوتراپ)- چاپ هشتم.
۱۲ -دکتر شهرام وزیری- دکتر فرح لطفی، روانشناسی بالینی کودک- تهران، نشر ارسباران ۱۳۸۸.چاپ پنجم.
پی نوشت ها:
[۱] -کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
[۲]. ص۱۵۰۵۳، لغت نامه دهخدا،(علی اکبر)، جلد دهم، ناشر مؤسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران، چاپ اول از دوره جدید، بهار ۱۳۷۳، با همکاری انتشارات روزنه.
[۳] . به پسر ودختر هردو اطلاق می شود. ص۷۶۱، محمد معین، فرهنگ فارسی معین(یک جلدی) همراه با تلفظ ونشانه های ، تهران، نوبت چاپ اول، ۱۳۸۷، انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آزاد، تهران).
[۴] . ص۴۸۲۶ لغت نامه دهخدا،(علی اکبر)جلد چهارم، ناشر مؤسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران، چاپ اول از دوره جدید، بهار ۱۳۷۳، با همکاری انتشارات روزنه).
[۵] . ص۲۵۹ محمد معین، فرهنگ فارسی معین(یک جلدی) همراه با تلفظ ونشانه های ، تهران، نوبت چاپ اول، ۱۳۸۷، انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آزاد، تهران).
[۶] . لغت نامه دهخدا،(علی اکبر) ناشر مؤسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران، چاپ اول از دوره جدید، بهار ۱۳۷۳، با همکاری انتشارات روزنه، جلد ششم،ص۸۲۹۲.
[۷] . ( محمد معین، فرهنگ فارسی معین(یک جلدی) همراه با تلفظ ونشانه های ، تهران، نوبت چاپ اول، ۱۳۸۷، انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آزاد، تهران ص۴۴۶).
[۸] -.مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، تهران ، انتشارات صدرا، چاپ: سی و هشتم دی ۱۳۸۳.
[۹] -ص ۱۳۳-۱۳۷- در آمدی بر نظام خانواده در اسلام- محمدرضا سالاری فر- ویراست دوم. قم، مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران ، مرکز نشر هاجر
[۱۰] -.ص۴۰۹، نظام خانواده در اسلام- سخنرانیهای استاد حسین انصاریان، چاپ نوزدهم، ۱۳۸۰، انتشارات امّ ابیها، قم.
[۱۱] – ص۳۶- لیلی انگجی- عزیزه عسگری- چاپ اول ۱۳۸۵- نشر تهران، طراحان ایماژ ۱۳۸۵).
[۱۲] -.(روانشناسی کودک(حرکت، تلاش، تکاپو) چگونگی رفتار با کودکان- نویسنده: حسین نجاتی- ناشر انتشارات بیکران- تهران- زمستان- ۱۳۸۶(روان شناسی بالینی هیپنوتراپ)- چاپ هشتم- )
[۱۳] -.(صص۲۰۵-۲۰۶- روانشناسی بالینی کودک- دکتر شهرام وزیری- دکتر فرح لطفی- تهران، نشر ارسباران ۱۳۸۸.چاپ پنجم).
[۱۴] -.(فاطمه الگوی زندگی- حبیب الله احمدی،۱۳۸۳- قم- انتشارات فاطیما- چاپ دوازدهم.ص ۵۹)
[۱۵] – همان- ص۶۵.
[۱۶] – همان- ص۷۰-۷۱
[۱۷] -همان- ص۷۲-۷۳
[۱۸] -همان – ۷۴-۷۵
[۱۹] -همان- ص۷۶
[۲۰] -همان- ص۷۷
[۲۱] – همان- ص۷۸- ۷۹
[۲۲] -همان ص۸۱.
[۲۳] – همان- ص۱۲۵
[۲۴] – فاطمه الگوی زندگی،حبیب ا… احمدی،۱۳۸۳) ص۱۲۶-۱۲۷.
[۲۵] – ص۷۷- بانوی نمونه اسلام،ابراهیم امینی،۱۳۸۶- قم- انتشارات شفق- چاپ بیست و سوم- چاپ قدس.
[۲۶] – همان- ص۷۹
[۲۷] – همان – ص۷۹
[۲۸] – همان- ص۸۰-۹۰
[۲۹] -همان-ص۸۰
[۳۰] -همان- ص۸۲
[۳۱] -همان- ص۸۳
[۳۲] – همان- ص۸۵
[۳۳] -همان- ص۸۶
[۳۴] – همان –ص۸۷
[۳۵] – همان- ص۸۹
[۳۶] – همان -ص۸۹-۹۰
[۳۷] – همان- ص۹۰
[۳۸] – همان- ص۹۰
[۳۹] – همان – ص۹۱
[۴۰] – همان- ص۹۱