خانه / معرفی کتاب و پایان نامه / معرفي پايان نامه / نگاهی جامعه شناختی به تحول نقش واعظ و مداح در اجرای مناسک عاشورا

نگاهی جامعه شناختی به تحول نقش واعظ و مداح در اجرای مناسک عاشورا

لبیک 10

عنوان پایان نامه: نگاهی جامعه شناختی به تحول نقش واعظ و مداح در اجرای مناسک عاشورا

نام پژوهشگر: نسیم کاهیرده

میزان تحصیلات: کارشناسی ارشد«M.A»

دانشگاه محل تحصیل: دانشگاه پیام نور- تهران

استاد راهنما: دکتر مهری بهار

استاد مشاور: دکتر ابراهیم فیاض

تاریخ نگارش: ۱۳۸۸

هیچ جامعه بشری وجود ندارد که نیاز به نگاه داری و تثبیت کردن دوباره احساسات و اندیشه‌های جمعی را که سازنده وحدت و شخصیت وی هستند در مراحل منظمی از زمان در خود احساس نکند. پیداست که این گونه بازسازی اخلاقی جز به مدد گردهمایی‌ها، برپایی مجامع عمومی و کنگره‌هایی که افراد در آنها، با نزدیک شدن هر چه بیشتر به یکدیگر، احساسات مشترک خویش را به صورت مشترک دوباره تأیید و تثبیت می‌کند میسر نیست.

مناسک عزاداری عاشورا از جمله این گردهمایی‌هاست که از دیر باز در تمامی جوامع شیعه برپا می‌شده است. در واقع اجرای مناسک عزاداری عاشورا، به منظور حفظ و نگهداری یک سری از مفاهیم و ارزشهای دینی و اخلاقی و انتقال آن به نسل های آینده، به صورت منظم در طی قرون متمادی، صورت گرفته است. البته برای اجرای این مناسک هیچ الگوی واحدی وجود ندارد و بیشترین ارجاعات این عزاداریها مربوط به امامان شیعه است. که سفارش به اقامه عزا برای امام حسین(ع) نموده‌اند و دستور و احادیث خاصی در باب صورت و شکل و عناصرمادی عزاداری وجود ندارد، لذا هر یک از جوامع شیعی بر حسب سنتهای فرهنگی خویش و ابزارهای موجود، الگوهای عزاداری را شکل داده‌اند. از این رو به واسطه نبودن الگویی واحد، همواره زمینه اعمال سلیقه در چگونگی برپایی این مناسک فراهم بوده است و همچنین تشخیص الگوی مطلوب عزاداری و معیارهای آن به عنوان یک چالش، همیشه در جامعه شیعی مطرح بوده است و به همین علت موضوع مهمی برای پژوهش می‌باشد. آنچه که در ادامه می‌آید پژوهشی جامعه شناختی در ارتباط با این موضوع است تحت عنوان:” بررسی پیرامون تحول نقش واعظ و مداح در اجرای مناسک عاشورا” که پژوهشی کیفی است و در آن با استفاده از مطالعه موردی، به بررسی نقش وعاظ و مداحان در اجرای مناسک عزاداری عاشورا در دزفول پرداخته شده است، در این راستا و در آغاز کار مطالعه کلی در مورد تمامی هیئت های عزاداری فعال در میدان تحقیق صورت گرفته است، که در نتیجه آن و با استفاده از دو شاخص ۱- زمان برگزاری مراسم و ۲- تنوع کارکرد و با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی شهرستان دزفول و پایداری ساختهای سنتی خاص آن و به التبع پذیرفتن تغییر و تحولات متفاوت از شهرهای بزرگ مثل تهران دو نوع هیئت عزاداری؛ سنتی (۹۰تا) و فرهنگی(۱۰تا) تشیخص داده شد و برای انتخاب حجم نمونه از هر تیپ، سه هیئت به عنوان نمونه انتخاب شد و با استفاده از تکنیکهایی مانند؛ مصاحبه عمیق و مشاهده مشارکتی و همچنین بررسی تصاویر و عکسهای آرشیوی این گونه هیئت ها، ویژگی های مختلف آنها با توجه به نقش واعظ و مداح مورد تدقیق قرار گرفت.

داده‌های به دست آمده از میدان تحقیق همگی حاکی از غلبه احساس و شور مذهبی بر این مجالس بود که غالبا”فاقد پشتوانه عمیق فکری و ایدئولوژیک می‌باشد و نکته بسیار مهم اینکه؛ این مجالس نسبت به گذشته فاصله زیادی از نهاد دین گرفته اند و تقریبا” مستقل از آن عمل می کنند. در واقع با مشاهده همه گیر بودن این نوع از عزاداری احساسی، در میدان، می‌توان از ایجاد صورتبندی جدید دینی، با تجلیات خاص عرفانی و فاصله گیری از مباحث فکری و تحلیلی دینی در این مجالس صحبت کرد که به نوعی، بیانگر تفوق دینداری احساسی و عاطفی بر این مجالس می‌باشد؛ که در آن مناسک به عنوان وجه غالب دین و باورها و اعتقادات در کنار آن مطرح‌اند و از این روست که در این مجالس مداحان- به عنوان نماد دینداری عاطفی- محور و وعاظ- به عنوان مرجع دینی- در حایشه آن قرار گرفته اند. به همین دلیل با توجه به شرایط اجتماعی موجود، مناسک عزاداری عاشورا به عنوان نمادی از معرفت دینی و دینداری مردم جامعه ما، دچار تغییر و تحولاتی شده است از جمله اینکه:

  • اجرای نوع جدی از مناسک مذهبی عاشورا، با اهمیت یافتن مداح که جلوه‌هایی از دینداری عاطفی، سیال و غیر روشنفکری را می نمایاند در جامعه با اقبال بیشتری مواجه است.
  • حضور برجسته و غالب مداح در عزاداری های محرم موجب تغییر در سبک عزاداری سنتی و جانشینی شور مذهبی به جای طرح مباحث فکری و تحلیلی شده است.
  • متکی بودن محتوا و مشخصاً سبک عزاداری عاشورا به الزامات حیات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی و اقتصادی عزاداران، در اجرای سبک جدید آن مؤثر است.
  • و در پایان، آنچه که در نتیجه این تحقیق و با بررسی یافته های حاصل از میدان به عنوان مهمترین عوامل تأثیر گذار در ایجاد تحول در اجرای مناسک عاشورا، تشخیص داده شده است به این ترتیب می‌باشد:
  • فاصله گرفتن علمای بزرگ از مجالس عزاداری عمومی
  • کم بودن وعاظ توانا نسبت به تعداد مجالس(با توجه به رشد جمعیت و تغییر و تحولات فرهنگی و اجتماعی)
  • سپرده شدن منبرها به دست افراد کم سواد و روحانیون سطح پایین(از لحاظ علمی)
  • بی اعتمادی مردم به وعاظ مذهبی به واسطه عملکرد بد برخی از آنها در صحنه های سیاسی و اجتماعی
  • کمرنگ شدن نقش منبربه عنوان رسانه سنتی شیعه
  • ایجاد الگوهای جدید دینداری بواسطه تغییر و تحولات فرهنگی- اجتماعی
  • پیشرفت مداحی به عنوان یک مقوله تخصصی و قدرت آن در جذب جوانان
  • غلبه وجه عاطفی و احساسی بر مناسک عاشورا و انقطاع از پیوندهای تاریخی این مناسک
  • تضعیف موقعیت وعاظ مذهبی، به واسطه پر رنگ شدن حضور سخنرانان غیر معمم در مجالس عزاداری
telegram

همچنین ببینید

چرایی سوگواری در سیره و سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)

عنوان پایان نامه: چرایی سوگواری در سیره و سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نام پژوهشگر: ...