وب سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ عاشورا – دزفول عاشورا و امام حسین
نوشته های مرتبط
سخنران: حجه الاسلام آیتی
آیا در قرآن صریحاً آیاتی در مورد غیبت و ظهور وجود حضرت ولی عصر(عج) گفته شده است؟ آیا در قرآن نام هیچ یک از ائمه برده نشده است؟ چرا نام حضرت امیر(ع) در قرآن نیامده است؟ در جواب می‌گویم حضرت امیر(ع) به عنوان شخص ملاک نیست بلکه به عنوان امام ملاک است و ائمه‌ی ما هم داوازده تا هستند و اگر قرار است نام حضرت امیر(ع) بیاید باید نام بقیه‌ی امامها هم باید بیاید اینطوری نیست که بگوییم نام چند تن از دوازده تن کافی است چون بعضی‌‌ها بقیه‌ی امامها را قبول نمی‌کنند مثلاً اگر بگویم تا امام نهم در قرآن بیاید بعضی‌‌ها سه امام دیگر را قبول نمی‌کنند. به نظر بعضی‌‌ها اگر در قرآن به تصریح بیاید پس آزمایش الهی معنا ندارد .یا خدا اسم اهل بیت(ع) را نیاورده که قرآن را نتوانند تحریف کنند و ما در جواب اینان می‌گوییم خدایی که قرآن را حفاطت می‌کند اگر می‌خواست اسم می‌آورد. چون الان هم آیات زیادی داریم که در معرض خطرند و خیلی‌‌ها دلشان می‌خواهد دست در قرآن ببرند و آیه‌ای را از آن حذف کنند. اصل موضوع صریح اسم نیاوردن در قرآن بر می‌گردد به آزمایش مردم و امتیازی که مردم دارند، خدا اگر بیش از آنکه در آیات و روایات که در مورد اهل بیت(ع) سخن گفته، سخن می‌گفت تبعیت مردم از اهل بیت(ع) به نوعی جبر کشیده می‌شود. مثل اینکه شما می‌خواهید یکی از دوستانتان را دعوت کنید، به آن خیلی اصرار می‌کنید و ادبیات گفتارتان هم طوری است که اگر نیاید از او ناراحت می‌شوید و روابطتان بهم می‌خورد قرآن هم همینطور؛ اگر بخواهد در مورد حضرت مهدی(عج) هم همین طور. لذا در قرآن تصریح نکرده که نام امام دوازدهم چیست؟ در قرآن صریح‌ترین آیه در مورد حضرت صاحب الامر(عج) آیه‌ی «بقیه الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین[۱]» است . که خیلی‌‌ها ممکن است بگویند خیر چه کسی گفته که منظورش حضرت ولی عصر(عج) است. شاید منظورش چیز دیگری باشد. اگر آدم یک کمی‌دقیق‌تر به این آیه نگاه کند در می‌یابد معنایش همان صاحب الامر(عج) است . پس اگر از ظاهر قرآن و تفسیر آن ما نتوانیم معنای مهدویت را دریابیم از تأویل آیات می‌توان فهمید و برداشت کرد . لذا تأویل و تفسیر قرآن با هم فرق دارد، از تفسیر معنای ظاهری آیه به دست می‌آید. از طریق همین اصول محاوره و ادبیات عرب و …. . ولی تأویل یعنی یک معنای باطنی از آیه . قرآن طبق روایات متعددی دارای بطن است و حتی چندین بطن اشاره شده است که در روایات اختلاف است مثلاً روایتی می‌گوید ۷۰ بطن ، ولی قرآن صددرصد بطن دارد و تعداد آن مهم نیست و در مباحث علوم قرآنی وجود بطن قرآن محرز و مسلم است که جز معصومین کسی حق تأویل آیات را ندارد. چون آنها می‌دانند محل رجوع آیه کجاست و چگونه آیه را تأویل کنند.مثلاً ما نمی‌توانیم و حق نداریم بگویید«والشمس و ضُحها[۲]» این شمس منظورش فلان چیز و نورش هم فلان چیز است چون این می‌شود تفسیر به رأی، ولی اگر امام معصوم آیه‌ای را خواند و بعد معنایی کرد که ما دیدیم با حَسَب ظاهر آیه نمی‌خواند ولی از بطن آیه می‌شود معنایی را در آورد، می‌گوییم چون امام معصوم وصل به علم وحی است، درست گفته است.
طبق روایات پیامبر(ص)و ائمه معصومین(ع)، ۳۰۰ـ۱۵۰ آیه را در قرآن به حضرت مهدی(عج) تأویل کرده‌اند که ۱۶۰ـ۱۵۰ تا آیه مسلم و محرز است. و علما کتاب‌های مختلفی در مورد آیات قرآن و امام زمان(عج) نوشته‌اند. به قول معروف سیمای حضرت مهدی(عج) را در قرآن بیان کرده‌اند. حالا ما از این خروار مشتی بر چینیم، این آیاتی که بیان می‌کنیم با توجه به روایات، در معنای باطنی تفسیرش حضرت مهدی(عج) است که ما فقط چند نمونه بیان می‌کنیم تا دریابیم که قرآن ارتباط وسیعی با حضرت مهدی(عج) دارد. چه در مورد وجود حضرت، چه در وعده ظهور، چه در مورد علائم ظهور، چه بشارت به حوادثی که قبل از ظهور اتفاق می‌افتد، چه در باره‌ی رجعت اهل بیت (ع) بعد از ظهور. « وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ[۳]» که ما نوشتیم در زبور «مِن بَعد الذّکِر» یعنی بیان کردیم بعد از ذکر، که اینجا بعضی‌‌ها ذکر را قرآن معنا کرده‌اند و بعضی‌‌ها تورات. که البته طبق اکثر تفاسیر کتاب مزامیر حضرت داوود معنا شده است و بعضی‌های می‌گویند که زبور کنایه از کل کتاب‌های آسمانی قبل از قرآن است.«أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ»؛ ما زمین را به ارث برای انسانهای صالح و پاک خواهیم گذاشت. و هنوز تحقیق نشده است و در تفسیر آیه روایتی از امام باقر(ع) آمده «هُم اصحاب المهدی فی اخر الزمان[۴] » این صالحانی که وارث زمین خواهند شد اصحاب مهدی(عج )هستند.
آیه‌ی «بقیه الله[۵]» هم یکی از آیاتی است که در مورد امام زمان مطرح است از امام باقر(ع) روایات است و هنگامی‌که مهدی ظاهر شود، پشت خود را به خانه‌ی کعبه تکیه می‌دهد و اولین سخنی که می‌گوید، این آیه شریفه است «بقیه الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین[۶]» در این آیه حضرت مهدی(عج) تعبیر به باقیمانده‌ی خداوند متعال در روی زمین شده است. در دعای ندبه هم این مطلب تأیید شده است. در دعای ندبه از زمان حضرت آدم(ع) شروع می‌شود بعد حضرت نوح و ابراهیم، پیامبر خاتم و ائمه را می‌گوید. بعد سخن از ظلم ظالمان و کشته شدن اولیا می‌کند و نتیجه‌ی آن می‌شود که دین حفظ شود و خداوند حضرت مهدی(عج) را باقی نگه داشته است. و غیبت را برای آن رقم زده است تا مردم به معرفت ظهور آن حضرت برسند .
آیه‌ی دوم، آیه‌ی « وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّهً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ[۷]» است. در این آیه نیز کلمه ارث ذکر شده است و وارثان را مستضعفین معرفی می‌کند، اینجا منظور از مستضعف، مستضعف فکری، یا مالی یا اقتصادی نیست، بیشتر اشاره به مستضعف سیاسی و حکومتی است، کسانی که نتوانستند قوانین دین و حکومت دینی را به نحو کامل پیاده کنند و مظلوم واقع شده‌اند و ظالمان زمین به آنها ظلم کرده‌اند. که افراد شاخص این مستضعفین ائمه هستند، طاغوت‌‌ها حق و شأنیت آنها را از آنها گرفتند تا برسد به حق مؤمنین دیگر که آنها هم جزء مستضعفین هستند . «و نرید….» یعنی ما اراده کرده‌ایم منت بگذاریم بر کسانی که در زمین ضعیف شده‌اند و به آنها ستم شده، « فی الارض » یعنی کل زمین و «نجعلهم الوارثین» که اینان را وارثان و امامان زمین قرار خواهیم داد. و آنچه از این آیه برداشت می‌شود انتظار است و ما به امید تحقق این آیات هستیم؛ وعده‌ای که خداوند بر مستضعفین به عنوان وارثان زمین داده است. از امیرالمؤمنین(ع) روایت است دنیا پس از چموشی‌‌ها و روگردانی‌های خود به ما رو می‌کند، همانند مهربانی ماده شتر ناسازگار بر فرزند خویش[۸] بعد حضرت آیه « وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّهً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ » را خواند. از روایتی از حضرت امیر المؤمنین(ع)[۹]در ذیل آیه‌ی «نرید ان نمن علی الذین استضعفوا» آمده است « هم آل محمد یَبْعَثُ اَللَّهُ مَهْدِیَّهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِمْ فَیُعِزُّهُمْ وَ یُذِلُّ عَدُوَّهُمْ [۱۰]» خدا مهدی ایشان را بر می‌انگیزاند در حالی که برای ظهور ایشان پافشاری و اصرار می‌کنند و دشمنانشان را خار می‌کند. در آیه «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ [۱۱]» نیز گفته شده که شما خلیفه‌ی روی زمین خواهید شد وعدالذین آمنوا، وعده‌ی خدا به اینها است که شما را خلیفه‌ی روی زمین قرار خواهیم داد که این آیه را در تفسیرش به همین معنا گرفته‌اند.
آیه دیگر، «وَلِکُلٍّ وِجْهَهٌ هُوَ مُوَلِّیهَا فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ أَیْنَ مَا تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ[۱۲]» بشتابید به سوی خیرات هر کجا که باشید خدا شما را جمع خواهد کرد. از امام صادق( ع)، معنی فاستبقوالخیرات را سؤال کردند امام(ع) فرمودند:« نَزَلَتْ فِی اَلْقَائِمِ وَ أَصْحَابِهِ یَجْمَعُونَ عَلَى غَیْرِ مِیعَادٍ[۱۳]». در رابطه با مهدی(عج) و اصحاب اوست بدون اینکه با هم وعده‌ی قبلی داشته باشند، با هم یکجا جمع می‌شوند «یأت بکم الله جمیعاً» خدا همه‌ی شما را با هم یک جا جمع می‌کند. گفتیم که بین تفسیر و تأویل تفاوت‌هایی وجود دارد مثلاً می‌گویند «صراط الذین انعمت علیهم[۱۴]»، اینجا منظور از کسانی که خداوند به آنها نعمت داده است چه کسانی‌اند؟ می‌گویند ائمه بعد می‌گوییم ائمه یکی از کاملترین مصداق‌های آن است والاّ «من النبیین و الشهداء و الصدیقین» و کسانی دیگر هم هستند که جزو کسانی هستند که خدا به آنها نعمت داده است. حالا طبق این نکته در تحقق این آیه «یأت بکم الله جمیعاً» این است که خدا اصحاب حضرت مهدی را یکجا جمع می‌کند، امام باقر(ع)در روایتی می‌فرماید: «الخیرات الولایه وقوله تبارک وتعالى: ” أینما تکونوا یأت بکم الله جمیعا ” یعنی أصحاب القائم الثلاث مائه والبضعه عشر رجلا، قال: وهم والله الأمه المعدوده قال: یجتمعون والله فی ساعه واحده قزع کقزع الخریف[۱۵]». این که می‌گویند «فاستبقوا الخیرات» بشتابید به سوی خیرات، «الخیرات الولایه» خیرات، به معنای ولایت است و خداوند فرموده است اصحاب القائم(عج) هرجا باشند خداوند همه آنها را جمع خواهد آورد و منظور از اصحاب حضرت قائم (عج) سیصد وده و چند مرد می‌باشند (سیصدو سیزده نفر). به خدا سوگند منظور از امت معدوده آنها هستند به خدا سوگند در یک ساعت همگی جمع خواهند شد همچون پاره‌های ابر پاییزی که برابر ابر جمع و متراکم می‌گردد. آیه دیگر آیه ۱۵۵ سوره بقره است که اشاره به علائم ظهور دارد. «ولنبلوکم» و ما هر آینه شما را می‌آزماییم «بشیء من الخوف و الجوع و نقص من الاوال و والانفس و الثمرات و بشر الصابرین[۱۶]» . در تفسیر این آیه روایتی از امام صادق (ع)مطرح است، «وبشر الصابرین » به صابران بشارت دهید در مقابل این سختی‌هایی که از گرسنگی خوف وکاهش در سال‌‌ها و جانها، یکی از کاملترین مصادیق آن در آخر الزمان که ممکن است در زمان‌های دیگر هم وجود داشته باشد ولی تحقق کامل این آیه در این است که طاغوت بر سر مؤمنان مسلط شود و به قدری که همه را بترساند بنا به فرمایش امام صادق(ع) «لابدّ أکون یکون قدّام القائم فتنه[۱۷]» مردم ناچارند قبل از قیام مهدی سالی که «تجوع فیها الناس» که مردم در آن گرسنگی بکشند. «ویصیبهم خوف شدید من القتل» و ترسی شدید به ایشان برسد از کشتار «ونقص من الاموال و الانفس و الثمرات» و این جا حضرت خود آیه را می‌خواند «فان ذلک فی کتاب الله لبین، ثم تلی هذه الایه، و لنبلوکم بشیءِ من الخوف و الجوع و نقص من الأموال و الأنفس و الثمرات و بشرالصابرین». این آیه اشاره به این دارد که در آخرالزمان ما این ترس و سختی ونقص در اموال و انفس را به نهایت می‌رسانیم. لذا داریم که می‌گویند در آخر الزمان کشتار برای مردم آسان می‌شود و ریختن خون یکدیگر را سبک می‌شمارند. و آنچه که در جهان کنونی می‌بینیم همین طور است.
آیه دیگر ۳۳ سوره‌ی توبه است. در سوره‌ی صف آیه ۹ نیز دوباره این آیه تکرار شده است «هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الذین کله و لو کره المشرکون؛ خدا کسی است که رسولش را بوسیله‌ی هدایت و دین حق فرستاده است تا این که کل دین را ظاهر بکند و لو اینکه مشرکین نخواهند». حال کل دین کجا ظاهر می‌شود؟ کل دین هنوز ظاهر نشده، پیامبر اکرم(ص) می‌خواست این کار را محقق کند ولی نشد. در روایتی از امام باقر(ع) آمده است: «إنّ الذین یکون عند خروج المهدی ، لیظهره علی الذین کُلِه فلایبقی احد الا اقر بمحمد (ص)[۱۸]»، وعده ای که در این آیه است به هنگام ظهور مهدی از آل محمد(ص) صورت می‌پذیرد در آن روز هیچ کس در روی زمین باقی نخواهند ماند مگر اینکه اقرار به حقانیت محمد (ص) می‌کند.
رسول اکرم(ص) روایتی دارند که در آن می‌فرمایند: « لا یبقی علی ظهر الارض بیت مدور[۱۹] و لا وبر الا ادخلها لله کلمه الاسلام؛ بر صحنه‌ی زمین هیچ خانه‌ای باقی نماند، نه خانه‌هایی که از سنگ و گل ساخته شده و نه خیمه‌هایی که کُرک و مو بافته شده، مگر اینکه نام اسلام در آن وارد می‌کند[۲۰]».
در زمان صدر اسلام خیلی از کسانی که در جنگ شرکت می‌کنند یا پول می‌دادند برای کمک به اسلام دلشان خوش بود جز کسانی هستند که اساس اسلام را پی ریزند.
سعد بن معاذ وقتی در جنگ خندق مجروح شد گفت خدایا اگر جنگ‌های پیامبر تمام شده و اسلام با همین جنگ محقق شده مرا در همین مجروحیت و با همین زخمی‌که در این جنگ دیدم به شهادت برسان اما اگر تمام نشده، مرا نگه دار تا در جنگ‌های پیامبر(ص) برای تحقق دینت شرکت کنم، چون افرادی چون سعد بن معاذ می‌دانستند جنگ‌های آن موقع یعنی چه؟ زیربنای چه حکومتی خواهد شد! در خصوص حکومت حضرت مهدی(عج) هم همین طور است، کسانی که می‌دانند الان پشت سر چه کسی می‌جنگند که قدم به قدم آن پایه ریزی و مبنا و اساس یک حکومت چند هزار ساله است و چقدر افتخار است برای کسانی که بتوانند در این مسیر شرکت کنند. آیه دیگر، آیه ۵،سوره ابراهیم است «و ذکرهم با ایام الله» مردم را به یاد ایام خدا بیندازید. در روایت از امام باقر(ع) آمده است «ایام الله، یوم یقوم القائم علیه السلام، ویوم الکره ویوم القیامه [۲۱]» ایام الله روز قیام حضرت مهدی موعود(عج)، روز رجعت و روز قیامت است. اگر در این آیات دقت کنیم می‌بینیم در این آیات مشحون است که آیات اشاره به ائمه حضرت مهدی(عج) می‌کند. در سوره‌ی ملک آیه ۳۰، « قل اراینم إن أصبح ماؤکم غوراً فمن یأتیکم بماء معین» بگو: «به من خبر دهید اگر آبهای (سرزمین ) شما در زمین فرو رود، چه کسی آب جاری و گوارا در دسترس شما قرار می‌دهد؟! این آیه اشاره به این مطلب دارد در روایتی از امام باقر (ع):«هذه نزلت فی القائم یقول : ان اصبح امامکم غائباً لاتدرون این هو فمن یأتیکم بامام ظاهر یأتیکم باخبار السماء و الارض و حلال الله و حرامه؟ ثم قال(ع): والله ما جاءالتأویل هذه و الایه و لابد ان یجئی تأویل‌‌ها[۲۲]» اگر خدا امام شما را غائب کند و شما نمی‌دانید کجاست؟ کدامتان می‌توانید به آن دسترسی داشته باشید الا اینکه خود حضرت برای شما کاری کند خود را به شما نشان دهد. امامی‌که می‌تواند حلال و حرام خدا را برای شما بگوید. سپس حضرت امام باقر (ع) قسم می‌خورد این آیه تأویلش نیامده وباید بیاید.
یک مشابهت‌هایی بین امام و آب است. چرا قرآن امام را تشبیه به آب کرده است؟ چون تنتان به آب وابسته است اگر آب نداشته باشیم به دنبالش می‌گردیم، چاهی می‌زنیم و یا دنبال رودخانه‌ای و وسایلی از این قبیل می‌گردیم والا از تشنگی می‌میریم. امام(ع) هم همین طور است اگر غائب شد ما باید به دنبالش بگردیم وانتظارش را بکشیم و ببینیم چه راهی وجود دارد برای بدست آوردن امام(ع) یا خیلی جهات تشبیهی دیگری برای آب و امام وجود دارد مثلاً آب تمام ناپاکی‌‌ها را پاک می‌کند و همه چیز به آب پاک می‌شود و همه‌ی پلیدی‌‌ها و ناپاکی‌‌ها با امام پاک می‌شود امام باید باشد تا جامعه از رذائل اخلاقی پاک شود لذا قرآن این تشابه را به «ماء» تعببیر کرد. اگر آب گوارای شما به زمین فرو رفت چه کسی می‌تواند این آب را از اعماق زمین برای شما بالا بیاورد؟ هیچ کس جر خداوند متعال نمی‌تواند. پس قدر بدانید و دنبال آیه باشید که خدا فعلاً برای شما غائب کرده و زمانی که شما تشنگی پیدا نکنید این آب به دست شما نمی‌آید .
در ذیل این آیه روایات مفصل دیگری وجود دارد یکی از این روایات روایتی از فضل بن شاذن است که سؤالی از عمار یاسر است که از رسول خدا پرسیده است. عمار یاسر می‌گوید به حضرت رسول(ص) عرض کردم یا رسول الله پدر و مادرم فدای شما باد این مهدی که شما می‌فرمایید کیست؟ حضرت فرمودند: ای عمار خدای تبارک و تعالی از ما پیمان گرفته و با ما پیمان بسته که از صلب امام حسین(ع) نُه امام بیرون آورد و نهمین آنها از نظر مردم غائب می‌شود و همین است که خداوند عز و جل می‌فرماید به کافران بگو « إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُکُمْ غَوْرًا فَمَن یَأْتِیکُم بِمَاء مَّعِینٍ [۲۳]» یعنی اگر امام شما غائب شود چه کسی است که آن را دوباره برای شما بیاورد یعنی خود شما هم احتیاج و نیاز به این امام دارید و برای او غیبتی طولانی است «یکون له غیبه یرجع عنها و یثبت علیها آخرونفإذا کان فی آخر الزمان یخرج فیملا الدنیا قسطاً وعدلاً ویقاتل على التأویل کما قاتلت على التنزیل، وهو سمیی وأشبه الناس بی[۲۴] » که در این نیست طولانی خیلی‌‌ها از عقیده خودشان بر می‌گردند و خیلی‌‌ها از آخرون در دینشان ثابت می‌مانند وقتی که آخرالزمان شد این امام خروج می‌کند و زمین را پر از عدل وداد می‌کند. همان طور که پر از ظلم و جور شده بود. همین طور که من بنابر تنزیل قرآن جنگ کردم و کفار را کشتم او بنابر تأویل قرآن می‌کشد و او هم نام من است و شبیه ترین مردم به من.
امید داریم که ما به عنوان منادیان قرآن و حامیان قرآن هستیم به نحو صحیح قرآن و آیات شریف آن‌را بفهمیم و از منتظران واقعی حضرت مهدی (عج) باشیم .
[۱]- سوره هود، آیه ۸۶٫
-[۲] سوره شمس، آیه ۱٫
-[۳] سوره انبیاء، آیه ۱۰۵
-[۴]تفسیر مجمع البیان، جلد ۷، ص ۶۶
[۵]ـ سوره‌ی هود، آیه۸۶٫ [۶]ـ بحارالانوارج۵۲،ص ۱۹۲٫-[۷] سوره‌ی قصص، آیه‌ی ۵٫
[۸]ـ نهج البلاغه،حکمت ۲۰۹٫ [۹]ـ غیبت شیخ طوسی،به نقل از نورالثقلین ،ج۴،ص ۱۱٫-[۱۰] الغیبه، ص۱۸۴٫
[۱۱]- سوره نور، آیه ۵۵٫ [۱۲]- سوره بقره،آیه ۱۴۸٫ [۱۳]- بحارالانوار، ج۵۱،ص۵۴٫ [۱۴]- سوره حمد، آیه ۷٫ [۱۵]ـ نورالثقلین ، جلد۱،ص۱۳۹ ،روضه‌ی کافی،ص۳۱۳ [۱۶]ـ به یقین شما را با امور همچون توس، گرسنگی و کاهش در مالها و جانها و میوه ها آزمایش می کنیم و بشارت ده به صابران . [۱۷]-بحارالانوار،ج۵۲،۲۲۹٫ [۱۸]-تفسیرلبیان ،مرحوم طبرسی ، جلد۵، ص ۲۵٫ [۱۹]- مدور و وبر به معنای کرک می باشند. [۲۰]ـ تفسیر مجمع البیان ،مرحوم طبرسی ،ذیل آیه مورد بحث. [۲۱]ـ تفسیرنورالثقلین،ج ۲،ص ۵۲۶٫ [۲۲]ـ بحارالانوار،ج۵۲،ص۵۱٫-[۲۳] سوره ملک، آیه ۳۰
[۲۴]- بحارالانوار، ج۳۶، ص۳۲۷٫ لینک دانلود فایل صوتی سخنرانی
