وب سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ عاشورا – دزفول عاشورا و امام حسین
نوشته های مرتبط
خروج از مکه
زمان حرکت: هشتم ذى الحجه(یوم الترویه) ، همان روزى که مسلم در کوفه قیام کرد . بعضى آن را سه شنبه ، برخى چهار شنبه و برخى دو شنبه دهم ذى الحجه دانسته اند.(۱) به نظر مى‌رسد هشتم ذى‌الحجه و روز سه شنبه دقیق تر است. این زمان مطابق ۳۰ شهریور ماه ۵۹ شمسى است.
شیوه‌ى حرکت: در سکوت ، با حفظ همه‌ى جوانب با استفاده از تاریکى صبحگاهان براى حفظ اهل حرم از دیدگان تماشاگران .
همراهان کوفى امام از مکه به سمت عراق:
بریر بن خضیر همدانى ،عابس بن ابى شبیب شاکرى ، شوذب بن عبدالله همدانى شاکرى ، قیس بن مسهر صیداوى ،عبدالرحمن بن عبدالله ارحبى ، حجاج بن مسروق جعفى ، یزید بن مغفل جعفى (۲)(مجموعاً ۷ نفر که نامه رسان و پیک اهل کوفه بودند و با رساندن نامه ها در مکه ماندند)
همراهان بصرى امام
حجاج بن بدر تمیمى سعدى، قعنب بن عمر نمرى ، یزید بن ثبیط عبدى و دو پسرش عبدالله و عبیدالله ، ادهم بن امیه عبدى ، سیف بن مالک عبدى ، عامر بن مسلم عبدى و غلامش سالم (این ۹ نفر در طول مدت اقامت اباعبدالله در مکه به وى پیوستند)(۳)
تعداد همراهان
تواریخ ، ۶۰ ، ۸۲ ،۷۰ ، تن از دوستان ، خویشاوندان و شیعیان ذکر کرده اند.(۴) (۱۶نفرمرد از اهل بیت او بودند.)
فهرست برخى از همراهان:
۱- زینب کبرى دختر امیر المومنین على(ع)
۲- زینب صغرى(ام کلثوم)
۳- خدیجه(مادرش کنیز بود، وى با عبدالرحمن بن عقیل بود . از وى دو فرزند به نام هاى سعد و عقیل ذکر کرده اند)
۴- رقیه کبرى (همسر مسلم بن عقیل که دو فزندش عبدالله بن مسلم و محمد بن مسلم در کربلا شهید شدند)
۵- عاتکه دختر هفت ساله که در حمله به خیمه ها در روز عاشورا به شهادت رسید.
۶- رقیه مادر عاتکه (سکنى به ام حبیب) یا صحباء ثعلبیه که على(ع) او را از خالد بن ولید به چهل دینار خرید.
۷- ام هانى(مادرش کنیز بود) و نزد عبدالله اکبر پسر عقیل بود و از او محمد اوسط به وجود آمد.
۸- زینب صغرى (مادرش کنیز بود) و محمد بن عقیل همسر وى بود. عبدالله فرزند او بود.
۹- رمله الکبرى(مادرش ام مسعود دختر عروه ثقفى بود) وى همسر عبدالرحمن اوسط بن عقیل بود و از وى ام عقیل متولد شد.
۱۰- رقیه صغرى (مادرش کنیز بود) همسر صلت بن عبدالله بن نوفل بوده است.
۱۱- فاطمه (مادرش کنیزبود) که نزد ابى سعید بن عقیل بن ابى طالب بود و حمیده و محمد بن ابى سعید از وى‌هستند.
۱۲- خدیجه صغرى ( مادرش کنیز بود) و نزد عبدالله اوسط بن عقیل بود.
۱۳- ام سلمه خواهر ام میمونه که مادش کنیز بود.
۱۴- جَمانه( ام جعفر) مادرش کنیز بود.
از همسران على(ع) ، هشت تن را در کربلا ذکر کرده اند:
۱- صهباء ثعلبیه با دخترش رقیه کبرى ( همسر پسر عمویش مسلم بن عقیل بود) که همراه عاتکه ، عبدالله و محمد در کربلا بود( عبدالله و محمد هر دو در کربلا شهید شدند) .
۲- ام مسعود دختر عروه ثقفى همراه دخترش رمله در کربلا بود.
۳- لیلى دختر مسعود دارمیه با دو فرزندش عبدالله و محمد اصغر در کربلا شرکت کرد.
۴- ام زینب صغرى با دخترش زینب .
۵- ام خدیجه با دخترش خدیجه .
۶- ام رقیه با دخترش رقیه .
۷- ام فاطمه با دخترش فاطمه .
۸- امامه دختر ابى العاص عبشمیه
کسانى‌که از مدینه همراه شده بودند و اکنون در سفر به سمت عراق نیز بودند:
۱- ام کلثوم صغرى دختر زینب کبرى (همسرش قاسم بن محمد بن جعفر بن ابى طالب)
۲- جمانه دخترابى طالب مادر عبیدالله بن ابى سفیان بن حارث بن عبدالمطلب .
۹ نفر نیز زنان همراه حسین بن على (ع) بودند که چار تن با حضرت زینب بودند. این چهار تن عبارتند از:
۱- فضه نوبیه خدمتکار حضرت فاطمه (س)
۲- قفیره یا ملیکه بنت علقمه بن عبدالله بن ابى قیس که این زن را به جعفر بن ابى طالب در حبشه هدیه داده بودند . بهاى خرید او را چهار هزار درهم نوشته‌اند.
۳- روضه، این زن ، روش‌هاى برخورد و نشست و برخاست با پیامبر و اهل بیت را آموزش مى‌داد.
۴- ام رافع زن ابى‌رافع قبطى (هرمز غلام پیامبر)
دیگر زنان:
۵- میمونه مادر عبدالله بن یقطر که مدتى نگهدارى امام حسین(ع) رابه عهده داشت و به همین دلیل عبدالله بن یقطر را برادر رضاعى‌امام حسین (ع) مى‌دانستند.
۶- فاکهه کنیز امام حسین(ع) و خدمتگزار حضرت رباب. این زن همسر عبدالله بن اریقط دئلى بود و فرزندش قارب در کربلا به شهادت رسید.
۷- حسنیه، این زن از نوفل بن حارث خریدارى شد و با « سهم » ازدواج کرد و فرزندش منجح در کربلا شرکت کرد و به شهادت رسید .
۸- کبشه، وى را به هزار درهم خریدند. خدمتگزار ام اسحاق ( دختر طلحه بن عبیدالله ) همسر امام حسین(ع) بود. با ابو رزین ازدواج کرد و فرزندش سلیمان سفیر امام حسین(ع) به بصره شد و در آن جا به شهادت رسید .
۹- ملیکه همسر عقبه بن سمعان. وى در خانه‌ى امام خدمتگزار بود و همسر عقبه بود و در اختیار رباب قرار گرفت. همراه همسرش به کربلا آمد. بعد از کربلا عقبه دستگیر شد. به عبیدالله گفت: من عبد مملوک بوده ام؛ او را رها کرد .
موالى و بردگان همراه: ۱۸ نفر همراه حسین(ع) بودند که فقط دو تن از آنها نجات یافتند.
۱- سلیمان بن رزین ( در بصره به شهادت رسید)
۲- قارب بن عبدالله دئلى: غلام اباعبدالله الحسین(ع)
۳- منجح بن سهم: غلام اباعبدالله الحسین(ع)
۴- سعد بن حارث خزاعى: غلام على بن ابى طالب (از کارگزاران و مأموران اخذ زکات )
۵- نصر بن ابى نیزر: پسر نیزر فرزند نجاشى پادشاه حبشه
۶- جون بن حوى النوبى: غلام ابوذر غفارى: غلام سیاه فضل بن عباس بن عبدالمطلب بود که على(ع) او را به ۱۵۰ دینار خرید و به ابوذر هدیه داد . هنگام شهادت ۹۷ ساله بود .
۷- اسلم بن عمرو که کاتب امام بود .
سلیمان بن رزین در بصره و شش تن دیگر در کربلا به شهادت رسیدند . دو تن غلامى که کشته نشدند:
۱- عقبه بن سمعان: غلام رباب همسر اباعبدالله(ع)
۲- على بن عثمان بن خطاب حضرمى از غلامان على (ع)
برادران همراه امام حسین (ع): ۹ تن از مدینه تا عراق همراه امام شدند:
۱- عباس بن على(ع)
۲- عثمان بن على(ع)
۳- جعفر بن على (ع)
۴- عبدالله بن على (ع)
که مادر این چهار تن حضرت ام البنین فاطمه دختر حزام بن خالد بود.
۵- محمد الاصغر بن على‌بن ابى طالب
۶- ابوبکر بن على بن ابى طالب
که مادر این دو تن لیلى بنت مسعود الدارمیه بود (مادر نیز در کربلا شرکت داشت)
۷- عمر بن على (عمر اطرف): مادرش صهباء ثعلبیه (ام حبیب) با او در کربلا بود .
۸- عون بن على بن ابى طالب: مادرش اسماء بنت عمیس در مدینه ماند .
۹- محمد الاوسط بن على‌بن ابى‌طالب : مادرش امامه دختر ابى العاص العبشمیه همراه او در کربلا شرکت کرد.
این نه تن در کربلا شهید شدند که چهار تن از شهدا با مادرشان(سه مادر) همراه حسین(ع) بود.
پنج تن از همراهان امام ، فرزندان عمویش جعفر بن ابى طالب بودند:
۱- عون الاکبر فرزند عبدالله بن جعفر: مادرش زینب کبرى است.
۲- محمد بن عبدالله بن جعفر: برخى‌او را فرزند زینب و برخى‌خوصاء دختر حفصه بن بکر بن وائل دانسته‌اند. که خوصاء نیز در کربلا شرکت کرد . (با دو فرزندش محمد و عبیدالله)
۳- عبیدالله بن عبدالله بن جعفر: فرزند خوصاء
۴- عون بن جعفر بن ابى طالب: مادرش اسماء بنت عمیس بود که در مدینه ماند.
۵- قاسم بن محمد بن جعفر بن ابى طالب: مادرش کنیز بود و به کربلا آمد .
این پنج تن همراه سه مادر در کربلا بودند و پنج لاله‌ى گلگون باغ حسینى شدند.
فرزندان عقیل بن ابى طالب: عموزادگان حسین(ع) از نسل عقیل دوازده تن در کربلا شرکت کردند:
۱- جعفر بن عقیل بن ابى طالب
مادرش را ام الثغر و برخى ام الخوصاء نوشته اند که به کربلا آمد .
۲- عبدالرحمان بن عقیل بن ابى طالب مادرش کنیز بود و به کربلا آمد .
۳- عبدالله بن مسلم بن عقیل
۴- محمد بن مسلم بن عقیل
مادر هردو رقیه دختر على‌بن ابى طالب بود که با فرزندانش به کربلا آمد .
۵- محمد بن ابى سعید بن عقیل الاحول ، مادرش کنیز بود و به کربلا آمد .
۶- عبدالله اصغر بن عقیل بن ابى طالب، مادرش کنیز بود
۷-موسى بن عقیل، مادرش ام البنین دختر ابى بکر بن کلاب عامرى در کربلا بود.
۸- على بن عقیل، مادرش کنیز بود.
۹- احمد بن عقیل، مادرش کنیز بود.
۱۰- محمد الاصغر مسلم بن عقیل یا محمد بن عقیل
۱۱- ابراهیم بن مسلم بن عقیل یا ابراهیم بن محمد بن عقیل
۱۲- مسلم بن عقیل، مادرش کنیز بود و در کوفه به شهادت رسید .
۹ تن از این همراهان در عاشورا به شهادت رسیدند که ۶ مادر همراه آنها بود. مسلم بن عقیل در کوفه و محمد و ابراهیم اسیرانى بودند که بعد از عاشورا در پشت کوفه به شهادت رسیدند.
از همسران حسن بن على(ع) پنج تن در کربلا بودند و از فرزندان دختر و پسر وى ۱۶ تن همراه شدند.
۱- حسن بن حسن مثنى، مادرش خوله دختر منصور فزاریه در مدینه ماند.
۲- عمرو بن الحسن
۳- قاسم بن الحسن
۴- عبدالله بن الحسن
مادرشان کنیز و اسمش رمله بود و به کربلا آمد.
۵- احمد بن حسن ۱۶ ساله
۶- ام الحسن
۷- ام الحسین
مادر این سه تن ام بشر دختر مسعود انصارى برخى نیزخزرجى گفته اند . او نیز در کربلا شرکت داشت.
این دو دختر در حمله به خیمه ها زیر پا‌ى اسبان شهید شدند.
۸- محمد بن الحسن
۹- جعفر بن الحسن
مادر این دو تن ام کلثوم دختر عباس بن عبدالمطلب بود.
۱۰- ابوبکر بن حسن، مادرش کنیز و نامش نامشخص است و درکربلا شرکت کرد .
۱۱ – زید بن حسن
۱۲- عبدالرحمان بن حسن
۱۳- ام الحسین
مادر این سه تن ام ولد (کنیز )بود و در کربلا شرکت داشت .
۱۴ – حسین بن حسن، ملقب به اَثْرم
۱۵- طلحه بن حسن
۱۶- فاطمه بنت حسن، مادر امام محمد باقر
مادر این سه تن ام اسحاق دختر طلحه بن عبیدالله بود که در کربلا شرکت کرد.
در مجموع ۵ همسر امام حسن(ع) و ۱۶ فرزند او در کربلا بوده اند.(۵) حسن بن حسن یا حسن مثنى در کربلا زخمى شد و روز یازدهم که براى جداکردن سرها اقدام کردند او را زنده یافتند. با وساطت یکى‌از خویشاوندان به کوفه برده شد و پس از بخشیدن و بهبود با فاطمعه صغرى دختر امام حسین(ع) ازدواج کرد .
فرزندان امام حسین(ع) در سفر به عراق
براى اباعبدالله فرزندان متعددى را ذکر کرده اند . برخى منابع ده فرزند ذکر کرده اند که عبارتند از:
۱- على اکبر: مادرش لیلى دختر ابى قره بن مسعود ثقفى ۲۷ ساله
۲- على بن الحسین (امام سجاد): مادرش شاه زنان(شهربانو) ۲۳ ساله
۳- جعفر بن الحسین: در کودکى‌درگذشت و در کربلا نبوده است . مادرش قضاعیه(از قبیله قضاعیه بوده است) .
۴- محمد
۵- عبدالله
این دو فرزندان رباب دختر امرءالقیس الکندیه . عبدالله شیرخوار(رضیع) (۶)
۶- على اصغر: به شهربانو نسبت داده اند و برخى به لیلى نسبت داده اند.
۷- زینب
۸- فاطمه: مادرش ام اسحاق دخترطلحه بن عبدالله
۹- سکینه : مادرش رباب است .
۱۰- دخترى که نامش را ذکر نکرده و به نظرمی‌رسد همان رقیه باشد .
در تاریخ یعقوبى( ج۲، ص۳۴۵) از کودکى‌شیرخوار که در ظهر عاشورا چشم به جهان گشود یاد شده است که فاصله‌ى ولادت تا شهادت او چند ساعت نمى شود. مادرش ام اسحاق دخترطلحه بن عبدالله معرفى شده است که قبلاً همسر امام حسن مجتبى بوده است.
آمار کلى همراهان:
با این آمار ، هنگام حرکت امام حسین(ع) به سمت کوفه (خروج از مکه) ، مجموعه‌ى همراهان چنین مى‌شود:
۱- فرزندان امام حسین(ع) ۱۰ نفر
۲- همسران حضرت على(ع) ۸ نفر
۳- زنان همراه حسین بن على (خدمتکاران) ۹ نفر
۴- موالى و بردگان ۱۸ نفر
۵- فرزندان جعفر بن ابى طالب ۵ نفر
۶- فرزندان عقیل بن ابى طالب ۱۲ نفر
۷- همسران امام حسن(ع) ۵ نفر
۸- فرزندان امام حسن (ع) ۱۶ نفر (۴ نفر دختر)
۹- زنان منسوب به بنى‌هاشم ۱۴ نفر
۱۰- همراهان کوفى ۷ نفر
۱۱- همراهان بصرى ۹ نفر
۱۲- برادران امام حسین(ع) ۹ نفر
مجموع: ۱۲۴ نفر
از مجموع ۱۲۴ نفر ، ۴۴ تن زن هستند و این نشان و گواه جایگاه زنان در مجموعه‌ى نهضت حسینى است. بعدها در حرکت امام و منازل راه ، زنانى دیگر نیز مى‌پیوندند که در جایگاه خویش بررسى خواهند شد. تنها چهره‌اى که در مکه به امام پیوست جناده بن کعب بن حرث انصارى است که همراه همسر و فرزندش عمرو همراه امام شد. اگر این سه تن را بر اساس قول سماوى در ابصارالعین ص۱۵۸ پیوستگان مکه بدانیم تعداد همراهان به ۱۲۷ نفر خواهند رسید .
هزینه‌ها و امکانات انفرادى:
امام حسین(ع) به هر یک از همراهان ۱۰ دینار ، یک شتر و توشه و امکانات متعارف سفر را بخشید.(۷)
اقدامات روانى هنگام حرکت:
تشویق و ترغیب یاران به پاداش الهى ، تبیین اهداف و برنامه ها ، افشاگرى جنایات نظام اموى ، طرح حقانیت خویش ، روشن کردن مسئولیت ها و وظایف در حرکت ، ترسیم فرجام و سرانجام حرکت یعنى شهادت .
زمزمه‌هاى امام هنگام حرکت:
امام لحظه‌ى حرکت بر در مسجدالحرام گذر کرد و خواند:
لاذعرت السّوام فى فلق الصّبح مغیراً و لا دُعیت یزیدا
یوم اعطى مخافه الموت ضَیْما والمنایا یَرْصُدْننى اَنْ اَحیدا
این دو بیت از یزید بن مفرغ حمیرى است . (۸)
ابن عباس مى‌گوید: حسین(ع) را پیش از رفتن به عراق بر در کعبه ایستاده دیدم که دستش در دست جبرئیل بود و در این حال جبرئیل مى‌گفت: براى بیعت با خداى‌عزوجل شتاب کنید .(۹)
میزان درنگ در مکه تا زمان حرکت:
امام از سوم شعبان که به مکه رسیدند تا هشتم ذى الحجه( ماه های شعبان ، رمضان ، شوال ، ذى‌القعده و هشت روز ذى‌الحجه) ، حدود ۱۲۵ روز در مکه بوده است .
منابع ومآخذ
۱٫ معالى السبطین: ج۲،صص۲۳۰-۲۳۷،البدایه و النهایه: ج۸،ص۱۶۵، تهذیب الکمال: ج۶، صص۴۲۱-۴۲۲٫
۲٫ همان .
۳٫ معالى السبطین: ج۱،ص۲۵۶، نورالابصار: ص ۲۵۹، سیراعلام النبلاء: ج۳، ص۲۱۰، تاریخ الخمیس: ج۲،ص۳۳۲٫
۴٫ معالى‌السبطین: ج۲،صص ۲۲۶- ۲۳۷ .
۵٫ کشف الغمه فى‌معرفه الائمه: ج۲،ص ۲۱۴٫
۶٫ نفس المهموم : ص۱۷۰ ، وسیله الدارین: ص۵۰ ، اعلام الورى : ص۲۳۰ ، معالى السبطین: ج۱، ص۲۵۶ .
۷٫ البدایه و النهایه : ج۸ ، ص ۱۶۶، وفیات الاعیان : ج۶، ص ۳۵۳، تاریخ دمشق : ج۱۴، ص
۸٫ نفس المهموم : ص۱۶۳٫
۹ – اللهوف : ص۲۶، ارشاد: ص۲۰۲، تاریخ طبرى : ج۳، ص۲۹۳٫
