وب سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ عاشورا – دزفول عاشورا و امام حسین
نوشته های مرتبط
رباب
نسمه السحر، او را رباب دختر امرء القیس بن عدی بن اوس بن جابر بن کعب بن حلیم بن جناب بن کلب الکلبیه، زوجه ی حسین بن علی معرفی می کند.
رباب در زیبایی، ادب و عقل از برگزیدگان و افضل ترین زنان عصر خود بود. پدرش از اعراب نصرانی شام و قبیله ی قُضاعه بود.
در باب منزلت او همان بس که امام حسین درباره ی او و سکینه این شعر را سروده است:
لعمرک اننی لاحب داراً تحلُّ بها سکینه و رباب
احبهما و ابذل جل مالی و لیس لعاتب عندی عتاب
به جانت سوگند خانه ای را که سکینه و رباب در آن باشند دوست دارم. آن ها را دوست دارم و بهترین بخش مالم برای آن هاست و سرزنش دیگران نزد من اهمیتی ندارد.[۱]
شهربانو
او شاه زنان دختر یزدگرد پسر شهریار پسر خسرو است. شیخ صدوق در عیون اخبارالرضا آورده است که وقتی عامربن کریز خراسان را در روزگار عثمان فتح کرد به دختران یزدگرد پسر شهریار برخورد پس آنان را برای عثمان فرستاد و عثمان یکی از آن دو را به امام حسین(ع) و دیگری را به امام حسن(ع) بخشید و هر دو نزد آنان بودند تا هنگام مرگ، و نظر دیگری نیز از دلایل الامامه طبری ذکر شده که می گوید: ایشان از اسیران فارس در زمان عمربن خطاب بودند و در کافی آمده چون آنان را وارد مسجد رسول خدا(ص) نمودند عمر خواست صورت شهربانو را بگشاید تا مشتریان تماشا بنمایند، شهربانو به زیر دست او زد و گفت سیاه باد روی پرویز که اگر نامه رسول خدا(ص) را پاره نکرده بود، دختر او در چنین موقفی نمی ایستاد، عمر چون زبان او را نمی دانست به گمان این که او را دشنام می گوید؛ تازیانه از کمر کشید و قصد زدن آن مخدره نمود و گفت این مجوسه مرا دشنام می گوید. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: مهلا یا عمر، آرام باش و او را مزن، این جد خود را دشنام می گوید، به تو کاری ندارد و مطلب را به عمر فهمانید. چون شهربانو حضرت امام حسین(ع) را قبول کرد و به خانه او در آمد؛ حضرت فرمود: یا حسین(ع) این با سعادت را نیکو محافظت بنما و به او نیکی کن که به زودی فرزندی از او متولد گردد که بعد از تو بهترین اهل زمین باشد، و این زن مادر اوصیاء و ذریه طیبه است.[۲]گفته شده که شاه زنان در عربی به معنی«ملکه النساء» است و امام علی(ع) نام او را به ملکه مدینه یا شهربانو تغییر داده است.[۳]
لیلی
مادر حضرت علی اکبر(ع) لیلی است که از مشاهیر و معارف زنان عصر خود بود، پدرش ابی مره بن عروه بن مسعود ثقفی است و مادرش را میمونه، دختر ابوسفیان دانسته اند.اما این که لیلی مادر آن حضرت در کربلا بود یا نه معلوم نیست و دلیل صحیح و معتبری بر این مطلب نرسیده است و زنده بودن آن بانوی محترمه تا آن زمان ثابت نشده است. [۴]
ام اسحق
یکی دیگر از همسران امام حسین(ع)، ام اسحق دختر طلحه بن عبدالله التیمیه است مادر بزرگوار فاطمه بنت الحسین[۵] و طلحه به اعتقاد اهل تسنن از عشیرای معتبر است. ام اسحق ابتدا همسر حضرت مجتبی(ع) بود و حسین و طلحه فرزندان امام حسن مجتبی از ایشان متولد شدند و در کتاب قمقام از ابوالفرج اصفهانی نقل شده که امام مجتبی(ع) پیش از شهادتش برادرش حضرت سیدالشهداء(ع) را طلبید و فرمود: برادر، من از این زن راضی هستم نگذارید که او از خانه های شما خارج شود[۶].
عاتکه
عاتکه دختر زیدبن عمروبن نفیل از شاعره های عرب است، که زنی عاقله با کمال و زیبا بود. گفته شده ابتدا زیدبن خطاب او را به ازدواج خود در آورد؛ اما زید در روز یمامه کشته شد. پس از آن عمر او را تزویج کرد. طولی نکشید که عمر نیز کشته شد و پس از آن زبیربن العوام او را تزویج کرد. او هم کشته شد. پس از آن امیرالمؤمنین او را خطبه کرد. عاتکه برای آن حضرت پیغام فرستاد که ای پسر عم رسول خدا(ص) بر شما از قتل خائفم، یعنی سه شوهر کردم هر سه به قتل رسیدند. حضرت امیر(ع) فرمود: «کسی که شهادت را دوست بدارد حاضر است با عاتکه ازدواج کند». در این زمان حضرت سیدالشهدا(ع) او را تزویج کرد. عاتکه پس از شهادت آن حضرت دیگر شوهری اختیار نکرد[۷] .
ام جعفر قضاعیه
درباره ی این بانوی بزرگوار اطلاعات دقیقی در دست نیست. وی را مادر جعفر فرزند امام حسین(ع) دانسته اند که در زمان حیات پدرش از دنیا رفته است. در برخی منابع از او به عنوان مادر حضرت رقیه(س) نیز نام برده شده است.
فرزندان امام حسین(ع)
در کتب تاریخی نظرات متفاوتی برای تعداد و نام فرزندان امام حسین(ع) وجود دارد که در این جا به معتبرترین و کهن ترین دیدگاه ها اشاره می‌شود.
– بلاذری(متوفای ۲۷۹ ه.ق) در انساب الاشراف به ۴ تن از فرزندان امام به شرح زیر اشاره کرده است:
- علی اکبر که مادرش از ثقیف است.
- علی اصغر که مادرش ام ولد و از فرزندان کسری بود و شهربانو نامیده می شد.
- فاطمه بنت الحسین(ع) که مادرش ام اسحاق بنت طلحه بن عبیدالله بود.
- سکینه که مادرش رباب دختر امرء القیس بود[۸].
– شیخ مفید(متوفای ۴۱۳ ه. ق) در الارشاد در بیان فرزندان امام حسین(ع) آورده است که برای حسین(ع) شش فرزند بود.
(۱)علی بن الحسین «اکبر» کنیه اش ابومحمد و نام مادرش شاه زنان دختر یزدگرد(یزدجرد) شاه ایران بود.
(۲) علی بن الحسین «اصغر» که با پدرش در کربلا شهید شد و مادرش لیلی دختر ابی مره بن عروه بن مسعود ثقفی بود.
(۳)جعفربن الحسین(ع) که فرزندی نداشت و مادرش زنی بود از قبیله ی قضاعه و جعفر در زمان زنده بودن پدر از دنیا رفت.
(۴)عبدالله بن الحسین(ع) که در خردسالی با پدرش در کربلا شهید شد و تیری آمده در دامان پدر او را ذبح کرد.
(۵)سکینه دختر آن حضرت که مادرش رباب دختر امرء القیس بن عدی از قبیله ی کلاب بود و رباب مادر عبدالله نیز بود.
(۶) فاطمه دختر دیگر آن حضرت که مادرش ام اسحاق دختر طلحه بن عبیدالله بود.[۹]
علامه محمدهاشم خراسانی در کتاب منتخب التواریخ عنوان می کند که علاوه بر الارشاد «امین الاسلام طبرسی»(متوفای ۵۴۸ ه.ق) در« اعلام الوری» و «احمدبن مهنی» در «عمده الطالب» نیز به این نقل اشاره کرده و به این عدد معتقد هستند[۱۰].
-ابن خشاب(۵۶۷ه.ق) تعداد فرزندان امام حسین(ع) را شش پسر و سه دختر به شرح زیر می داند:
۱) علی اکبر که با پدرش شهید شد، ۲) علی که امام و سید عابدین بود، ۳) علی اصغر ۴) محمد ۵) عبدالله که با پدرش شهید شد ۶) جعفر ۷) زینب ۸) سکینه و ۹) فاطمه[۱۱]
-شیخ کمال الدین بن طلحه(۵۸۲ تا ۶۵۲ ه.ق) می گوید: برای امام حسین(ع) ۶ فرزند پسر و ۴ فرزند دختر بوده است، فرزندان پسر: علی اکبر، علی اوسط که همان زین العابدین است، علی اصغر، محمد، عبدالله و جعفر؛ علی اکبر نزد پدرش جنگید تا این که در طف شهید شد، علی اصغر تیر خورد و او کودکی بود که در کربلا کشته شد و گفته شده که عبدالله همراه پدرش شهید شد و جعفر در حیات پدرش کشته شد؛ اما دختران: زینب، سکینه و فاطمه و این قول مشهوری است[۱۲].
در قمقام زخار پس از آوردن این اقوال اشاره می کند که نام یکی از دختران آن حضرت ذکر نشده است[۱۳] و شیخ محمد حائری در معالی السبطین، نیز پس از آوردن این موارد بیان می کند که چهارمین دختر رقیه است، وی از قول حمزاوی(۱۳۰۳ ق) در کتاب نفحات[۱۴] می نویسد: ابی عبدالله دختری به نام رقیه داشت و مادرش شاه زنان بود. او به همراه پدر به کربلا رفت و بعدها در شام درگذشت.[۱۵]
مرحوم آیت الله حاج میرزا حبیب الله کاشانی(ره) در تذکره الشهدا در این باره می نویسد:
« با ملاحظه ی کتب و اقوال گوناگون، مجموع فرزندانی که به آن امام مظلوم نسبت داده شده هشت دختر است که فاطمه‌ی کبری، فاطمه‌ی صغری و زبیده و زینب و سکینه و آن دختر که در خرابه شام وفات کرد(که برخی نامش را رقیه گفته اند) و ام کلثوم و صفیه می باشند.
و سیزده پسر: علی اکبر، علی اوسط، علی اصغر، محمّد، جعفر، قاسم، عبدالله، محسن، ابراهیم، حمزه، عمر، زید، عمران بن الحسین(ع).
که البته این تعدّد در اسم بوده نه در مسمّی، زیرا که آن حضرت به قلّت اولاد معروف بوده است، پس تواند بود که دو اسم یا زیادتر از اسامی مذکور، برای یک تن باشد و نیز محتمل است که بعضی از این ها نبیره‌های آن بزرگوار باشند. چنان که محتمل است که بعضی از آن ها منسوبات او از بنی هاشم باشند، چه آن مظلوم، پدر یتیمان و متکفّل امر ایشان بود[۱۶]».
[۱].ر.ک: اعیان‌الشیعه، جلد ۱۰، ص۲۸۵ تا ۲۸۶، ریاحین الشریعه ج۳، ص۳۱۳ ، ترجمه مقاتل الطالبیین، ص۱۱۰٫
[۲]. محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعه، نشر دارلکتب الاسلامیه، تهران، چاپ هفتم، ۱۳۸۵، ج۳، ص۱۴-۱۱٫
[۳]. مالکی المکی،علی بن محمد، فصول‌المهمه،دارالحدیث للطباعه والنشر،قم،چاپ اول،۱۳۷۹، ج۲، ص۸۵۲٫
[۴]. محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعه ، ج۳، ص۱۱ تا ۱۴ – رسولی محلاتی، زندگانی امام حسین(ع)، ص ۴۶۱
[۵]. معتمدالدوله، فرهادمیرزا، قمقام زخار،انتشارات کتابچی،تهران،چاپ چهارم، ۱۳۸۶، ص ۷۵۸
[۶]. خراسانی، حاج میرزامحمد هاشم، منتخب‌التواریخ (درزندگانی چهارده معصوم علیهمالسلام) ،نشر اسلامیه، تهران،چاپ هفتم، ۱۳۸۸، ص۲۴۱٫
[۷].محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعه، ج۳، پیشین ،ص۳۷۶-۷۷
[۸]. بلاذری،احمدبن یحیی، انساب‌الاشراف،نشر مؤسسهُ الاعلمی للمطبوعات، بیروت،چاپ اول، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۱۴۷٫
[۹]. مفید، محمدبن نعمان، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد ، مترجم: رسولی محلاتی، سید هاشم،دفتر نشر فرهنگی اسلامی، تهران،چاپ پنجم، ۱۳۸۰، ج۲، ص۱۹۸٫
[۱۰]. خراسانی، حاج میرزامحمد هاشم، منتخب‌التواریخ (درزندگانی چهارده معصوم علیهمالسلام) ،ص۲۴۲
[۱۱]. اربلی، ابی‌الحسن علی‌بن عیسی،کشف‌الغمه فی معرفه الائمه،مرکز الطباعه والنشر للمجمع العالمی لاهل بیت(ع)، ۱۴۲۶ ه.ق، ج۲ص۴۹۰-۴۹۱
[۱۲]. همان
[۱۳]. معتمدالدوله، فرهادمیرزا، قمقام زخار،پیشین، ص۷۵۶
[۱۴]. حمزاوی شیخ حسن مصری از فصلای فرقه مالکیه است حافظ قرآن بود. کتابهای نفیسی دارد از جمله نفحات النبویه فی الفضائل العاشوریه است در سال ۱۳۰۳ فوت کرده ریحانه الأدب ج ۱ ص ۳۴۰٫
[۱۵]. مازندرانی، ملا مهدی، معالی السبطین(مقتل جامع امام حسن(ع) وامام حسین(ع))،مترجم:رضاکوشاری، انتشارات تهذیب، قم، چاپ اول، ۱۳۹۰ش، ص۹۱۴٫
[۱۶]. کاشانی، آیه الله ملا حبیب‌الله شریف، تذکره‌الشهداء،ترجمه احسان ظاهری، نشر الطیار، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۴، ج۱، ص۴۶۰
