وب سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ عاشورا – دزفول عاشورا و امام حسین
نوشته های مرتبط
عنوان: تحلیل و تبین چهره عاشورا در شعر انقلاب
نگارش: ماهرخ آهمه
استاد راهنما: دکتر محمد رضا سنگری
استاد مشاور: دکتر مرتضی بدخشان
محل تحصیل: دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول گروه زبان و ادبیات فارسی
جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد M,A
زمستان ۸۲
چکیده:
حماسه بزرگ عاشورا و قیام جاودانه سیّدالشهدا، از چنان جایگاه و منزلتی برخوردار است که اندیشه حقیقت جوی آدمی را در هر گوشه جهان به تأمّل و تفکر درباره خویش فرا می خواند.
گرچه بیش از هزار سال از آن رخداد سرنوشت ساز می گذرد،اما گستردگی و غنای آن به گونه‌ای است که هرگاه کسی به اندیشه و تعمق پیرامون آن بپردازد، باز هم به نکته‌ای تازه و در خور دست می‌یابد.
این حرکت بزرگ که ریشه در باورهای آرمانی و فطرت پاک انسانی دارد، از نظرگاه شاعران اخلاق گرا و متعهّد، دور نمانده و از نیمه دوم قرن چهارم به عنوان طرحی نو- شعر عاشورا – در ادب فارسی به ظهور رسیده است.
این پایان نامه که پژوهشی در حوزه ادبیات عاشورایی است در سه فصل به شرح زیر سامان یافته است.
– فصل نخست: گذری بر حادثه ی عاشورا و انگیزه قیام سیّدالشهدا(ع)
– فصل دوم: پیشینه ی شعر عاشورا در ادبیات فارسی و روند تکامل آن تا عصر معاصر.
– فصل سوم: شعر عاشورایی عصر انقلاب و بازتاب حادثه ی عاشورا در ادب منظوم این دوره.
هدف تحقیق: اهداف این کار در دو حوزه ی محتوایی و ادبی قابل بررسی است.
الف: از حیث محتوایی: آشنایی بیشتر با حماسه ی عاشورا و انگیزه ی قیام حسین بن علی(ع).
در این حوزه کوشش گردیده است تا از طریق زبان فرهنگ و ادب، یک بار دیگر نسل جوان و متفکر جامعه را به تأمّل درباره ی قیام سیّدالشّهدا(ع) و مفاهیم ارزشی آن واداشت. باشد که این کار احیاگر ارزش های رنگ باخته، در نزد جوان امروز باشد.
ب: از حیث ادبی: آشنایی بیشتر با ادبیات منظوم پس از انقلاب، به ویژه ادبیّات عاشورایی.
در این بخش نیز کوشش شده است تا ادبیّات عاشورایی به عنوان بخشی از ادب آیینی فارسی مورد بررسی قرار گیرد. این هدف در دو فصل تحت عنوان:
۱- پیشینه ی شعر عاشورا در ادبیات فارسی و روند تکامل آن تا عصر انقلاب.
۲- شعر عاشورایی عصر انقلاب و بازتاب حادثه ی عاشورا در ادب منظوم این دوره تأمین شده است.
پیشینه تحقیق:
اگر چه ادبیات عاشورایی، از دیر باز مورد اقبال و توجه اهل فن و اندیشمندان ادب آیینی بوده است،امّا شیوه ای که در این پایان نامه مورد استفاده قرار گرفته است، از این جهت که به بررسی ابعاد شخصیتی بزرگان نهضت عاشورا، به صورت جزئی و تک تک می پردازد، دارای تازگی و نوآوری است.
گزیده ای از متن تحقیق:
اوضاع سیاسی کوفه و پایان کار مسلم.
چون شب فرا رسید، مسلم تنها و بی پناه در کوچه های کوفه قدم می زد تا اینکه به در خانه ی پیرزنی رسید. پیرزن بیرون خانه به انتظار فرزندش نشسته بود، مسلم از او درخواست آب کرد.پیرزن مقداری آب آورد و از حال غریب پرسید. مسلم در جواب گفت: من فرستاده‌ی حسین بن علی(ع)، مسلم بن عقیل، هستم که این مردم مرا فریب داده و تنهایم گذاشته اند. زن مسلم را به خانه دعوت کرد و در اتاقی جای داد.
در آن میان که مردان به خانه بنشستند زنی بخاست به یاری که مرد سیرت بود
به خانه برده و دادش غذا و آب و غذا که میهمان وی از دوده ی نبوّت بود
(یادواره ی ششمین مراسم شب شعر عاشورا، مسلم طلایه دار شهیدان کربلا ، گرد آورنده: ستاد برگزاری مراسم شب شعر عاشورا، ص ۶۵ )
پسر پیرزن به خانه آمد و چون از حظور مسلم آگاه شد، در سریع ترین زمان به نماینده عبیدالله اطلاع داد. ابن زیاد عده‌ای را برای دستگیری مسلم به خانه ی پیرزن فرستاد.مسلم با آنان درگیر شد. امّا سرانجام با حیله و نیرنگ او را اسیر کرده، نزد عبیدالله بردند.
پیشینه شعر عاشورا در ادب فارسی
وجود اسناد و مدارک تاریخی حکایت از آن دارد که متأسفانه تا اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری به شیعیان اجازه ی عزاداری آشکار و عمومی در سوگ امام و مقتدایشان داده نمی شده است و شاعران نیز مجال پرداختن به این موضوع را نمی‌یافته‌اند.علت این امر از یک سو به اوضاع سیاسی آن روزگار و از سوی دیگر به موضوع تقیّه ی شاعران شیعی مذهب باز می گردد.
حاکمیّت حاکمان ضد شیعی در سرتاسر کشور و کوشش فراوان آن ها در خاموش کردن شعله های نهضت حسینی و جانبداری های افراطی آنان از خلفای اموی باعث ایجاد فضای بسته ی سیاسی شده، شیعیان را در تنگنا و محدودیت قرار داد و باعث شد که سابقه‌ی شعر عاشورا در سه دهه‌ی آغازین هجری در پرده‌ای از ابهام باقی بماند.
حسین (ع) ثارالله
این صفت ممتاز حضرت سیّدالشهدا(ع) همواره مورد توجه شاعران عاشورایی و به ویژه شاعران متعهّد روزگار ما بوده است و هر یک به فراخور استعداد و ارادت خویش به آن پرداخته‌اند. وجود آثار و اشعار فراوان، گواه این ادعاست که یکی از محوری‌ترین مفاهیم ادب عاشورایی، همین مفهوم «ثارالله» است.
عزیز علی انصاری، خون خدا، حسین(ع) را باعث سیرابی کویر جان انسان‌ها می‌داند.
بر فصل سکون خروش مرهم شده بود از خون خدا کویر زمزم شده بود
(آوای نینوا(۱) ،ص ۱۴ )
از منظر رضا اسماعیلی، حسین (ع)، خون خدا، جلوگاه درخشش وجود پروردگار خویش است.
ای معجزه‌ی سرخ، به ایثار تو سوگند تو خون خدایی که خدا در تو درخشید
(کربلا در کربلا، جعفر رسول زاده، ص ۹ )
احد ده بزرگی، مولای خود، حسین بن علی(ع) را چنین توصیف می‌کند.
